Naar overzicht

Uitzonderlijke tijden vragen uitzonderlijke maatregelen

Zeggen dat het verwarrende tijden zijn, kan alleen maar een eufemisme zijn. Het mogen echter geen chaotische tijden worden. Wat we vandaag nodig hebben, hoe moeilijk ook, is rationaliteit en onderbouwde beleidskeuzes. Verschillende spelers hebben vandaag al grote weerbaarheid getoond maar: “on a le meilleur et on a le pire”. Een Brussels lokaal centrum voor daklozen werd tussen 16 maart en 19 maart niet opengesteld (ondertussen wordt er ook hier wel geschakeld). Universiteiten die op één weekend digitaal gaan, is een sterktebod. Scholen die hun leerlingen digitaal lesgeven en digitale interactie opzetten met hun leerlingen zijn top-voorbeelden.De politiek is één ding maar participatie van de bevolking is essentieel. Geef het parlement een grote rol om, met de kennisinstellingen, een kernrol te spelen inzake reflectie en beleidsvoorbereiding. De lethargie in het parlement is ondraaglijk; parlementairen zijn te veel op non-actief gezet. Zo kan het niet zijn. “Keep the lights on” op macroeconomisch vlak is essentieel maar wel doordacht. We moeten collectief good practices zo snel mogelijk verspreiden.Het is ongewoon dat kennis het beleid onmiddellijk inspireert in dit land. Dat we incrementeel werken is niet erg, maar iedereen, ook de overheid moet nu zichzelf overstijgen. Jarenlang verhindert de overheid het gebruik van data, zelfs door onderzoekers. Als we nu geen breder gebruik maken van fiscale data dan ontnemen we onszelf een cruciale kans om de situatie van kwetsbare groepen in te schatten. Ook inzake gezondheid moet er NU een digitale sprong komen. URGENT:1. Communiceer duidelijk en vanuit de centrale ‘cockpit’ die instaat voor de coördinatie.Een goede overheid is performant, communiceert, én blijft toekomstperspectief bieden. Bij grote urgentie ligt de nadruk op de do’s en don’ts: basisinstructies primeren dan.2. Do keep the light on: maak een urgentieplan op Belgisch niveau, voor de coronapiek en de eerste periode daarna. Selectieve fiscale amnestie voor kwetsbare bedrijven, gezinnen en personen in precaire toestand is overweegbaar op korte termijn.3. Watch your neighbour: er zijn vele spontane “best practices”, kapitaliseer op die positieve maatschappelijke energie van buurten en kennissen. Behoedt oudere mensen voor isolement.4. Het is nu even niét het moment van austeriteit. Geef voorrang aan een goede overheid. Laat de overheden hun schulden aan leveranciers– de achterstal zou bijna 2 mld. € bedragen – direct aanzuiveren.5. Er is cruciaal onderscheid tussen mensen die werken in afgeschermde sectoren (‘verzekerde beroepen zoals ambtenaren, hoogleraren, leerkrachten’, die vaste benoemingen kennen en werkzekerheid) en anderen die volledig zijn blootgesteld aan de economische crash. De eersten zijn aanmerkelijk beter bestand tegen recessie dan de anderen. Let dus op dat verschil, en overweeg solidariteitsmechanismen tussen die groepen. KERNAANBEVELINGEN1. Noodtoestand vergt noodbestuur: vereniging van alle beleidsniveaus, toon daadkracht , centraliseer wat moet en decentraliseer wat kan.2. Noodtoestand vergt professioneel bestuur, met sterke planning, scenario’s, gestroomlijnde communicatie, etc. Dit vergt veel extra capaciteit. Mobiliseer ad hoc talent en betrek alle geledingen van de samenleving, ook het bedrijfsleven, of beschikbare krachten uit het onderwijsveld.3. Gezondheid eerst en boven alles. Capaciteit, detectie, isolatie, pharma, etc.: leer permanent van de best practices wereldwijd. Betrek opnieuw het bedrijfsleven, de mutualiteiten etc. Dit kan niet alleen door de klassieke gezondheidszorg worden behapt, en goed burgerinitiatief is nuttig.4. Laat een eerste economisch rampenplan ontwikkelen door de kennisinstellingen. Zet in een eerste fase in op overbrugging van de catastrofale terugval, vermijdt een financiële crisis, kijk naar de kritieke sectoren, en temper het direct inkomensverlies bij wie zijn baan verliest of terugvalt op tijdelijke werkloosheid. Vermijd de improvisatie van de bankencrisis. Maak duidelijke keuzes, en leg ze uit.5. Mobiliseer alle digitale technologie, voor preventie, detectie, rapportering, opvolging, behandeling, etc. Dit wordt dé kwantumsprong na te lange aarzelingen, ook voor al onze overheden.6. Ga voluit voor Europese coördinatie en solidariteit. Deze periode is een periode van leven of dood voor de Europese Unie.Belangrijke boodschappen Itinera InstituteHieronder een aantal 'voorzetten' die het Itinera Institute vandaag al formuleert om bij te dragen aan onze maatschappelijke weerbaarheid.

A. Het gezondheidssysteem en lockdown.

  • Het is cruciaal dat beslissingen gebaseerd zijn op alle relevante aspecten. Het gezondheidssysteem moet nu voluit functioneren. Middelen moeten daar ingezet waar ze het grootste verschil maken. Dat betreft in de eerste plaats mensen maar ook andere zoals financiële capaciteit. Het voornaamste doel is het minimaliseren van gezondheidsgevolgen en maatschappelijke schade.
  • Crisistijden vergen crisismaatregelen. Geef prioriteit aan middelen voor het gezondheidsstelsel, en daarvoor zijn er automatische stabilisatoren waarbij de begroting, nu en tijdelijk, verder in het rood zal gaan.
  • Er zijn zeker zware afwegingen te maken inzake ingrepen die een disruptie kunnen veroorzaken van het economisch systeem. Ook hier moet vooral vermeden worden dat een focus op de korte termijn ertoe zou leiden dat er onvoldoende voorzichtigheid (penny wise, pound foolish) in acht wordt genomen. We moeten beseffen dat er vandaag een extreme onzekerheid heerst, maar "better be safe than sorry". (1)
  • In elk geval moeten mensen beseffen hoe snel het kan gaan. Als er in een fase elke dag een verdubbeling optreedt van het aantal ziekenhuisopnamen, dan moet deze curve zo snel mogelijk afgesneden worden. Dit kan extreme ingrepen vergen, gedurende een korte maar noodzakelijke periode. Leer van wat andere landen doen inzake ingrepen zoals "social distancing" waarbij het sociaal verkeer tijdelijk wordt afgebouwd. Kijk bijvoorbeeld naar de maatregelen in Denemarken en vergelijk met de ingrepen in Frankrijk.
  • Media berichten zoveel over hamsteren dat mensen... nog meer gaan hamsteren. De vraag mag gesteld of er niet te veel aandacht naar dit fenomeen gaat.
  • De cruciale logistieke knoop zit echt niet bij onze winkels nu, maar bij de middelen voor ziekenhuizen. Nog meer dan over bedden en zelfs beademingstoestellen gaat het nu over zaken als beschermingskledij voor intensive care. Dit zorgt niet alleen voor logistieke maar ook diplomatieke spanningen ondertussen, zelfs tussen Duitsland en België. Er moet geen blad voor de mond genomen over het falen van de Europese Unie als het erop aankomt.
  • Blijf de non-believers informeren over de ernst van de zaak. Burgerzin is wellicht het beste wat we hebben, maar een echte verantwoordelijkheidscultuur is wel net een 'werkpuntje'  in ons land. Ook in de politieke cultuur. De attitude  dat de "Belg alleen iets doet als het hem wordt verplicht, en dan nog" kan alleen aangepakt worden als ook de politiek zich herpakt in dit land. Vele waarschuwingen werden genegeerd. (2)
  • Media moeten niet langer terugschrikken om feiten te brengen, ook al zijn ze schokkend. Scenario’s, zelfs extreme scenario’s moeten niet worden verstopt. Sommige spindokters werken nog met het verkeerde draaiboek op dit vlak. Blijf wel voldoende meningen met diverse perspectieven aan bod brengen (3), en houdt focus.
  • Blijf perspectief bieden. Dat er een economische recessie komt, zal niemand nog verrassen in deze Coronacrisis, dat ziet elkeen. Een recessie betekent vandaag een beetje minder groei, mogelijk een krimp. Dat zinkt echter als "drama" in het niets tegenover de gezondheidsproblemen die mensen kunnen hebben in deze crisis en de hoge overlijdenstol die kan komen.
  • Elk land kent een andere setting. In sommige landen kan een lockdown minder schade veroorzaken dan in andere. Dat elk land in een andere fase zit, kan ook betekenen dat we voor de wereldeconomie eerder rekening moeten houden met een langgerekt patroon. De economische schade dreigt in de tijd gespreid te worden, met een groot risico in de VS: daar zal men het publiek gezondheidssysteem moeten heruitvinden.
  • Er zijn grote cultuurverschillen tussen landen waar in sommige landen adviezen volstaan, moeten bij ons sneller zaken opgelegd worden.

B. KEEP THE LIGHTS ON: Monetair beleid en het financieel systeem

  • Mechanismen van tijdelijke werkloosheid en uitstel van fiscale verplichtingen zijn essentieel om ervoor te zorgen dat de schade niet permanent wordt. Allerlei avontuurlijke voorstellen worden vandaag geformuleerd. Het is wel essentieel dat we vandaag geen maatregelen nemen die permanente ontwrichting van de maatschappij en economie op lange termijn kunnen opleveren. We moeten vooral inzetten op selectief beleid: - van de banken naar professionele kredietverlening aan bedrijven die het echt verdienen; - van de overheden naar gezinnen en naar personen in precaire situaties. Bvb eerder de eerste twee maanden (of, nu, in de 2de en 3de maand technische werkloosheid telkens 100% van het inkomen betalen e.dgl.)
  • De financiële markten zijn géén leidraad voor beleid: de koersen zijn nu het voorwerp van pure angst. Veelal herstellen ze snel na zulke diepe negatieve bewegingen.
  • Het financieel stelsel met banken en het betaalsysteem in het hart is kritisch belangrijk vandaag en altijd. Prudentie blijft een noodzaak. Zoals de Nationale Bank voorstelt, is het goed om tijdelijk lossere kredietverleningsregels toe te laten aan de banken. Reserves opgebouwd in het banksysteem moeten nu benut worden. De banken moeten nu topprestaties leveren in de beoordeling van de kredietwaardigheid van hun klanten, bedrijf per bedrijf, en geval per geval. Zombiebedrijven moeten niét in stand worden gehouden, de financiële ruimte moet gegund worden aan bedrijven met écht potentieel.
  • Ook van verzekeraars worden nu topprestaties gevergd; ook zij moeten zich hoeden voor kettingreacties. Ze moeten case per case blijven oordelen, zonder transversaal en ongedifferentieerd risico’s te verwerpen.
  • Landen die hun begrotingen tijdens de laatste jaren in orde hebben gebracht, zoals Duitsland en Nederland, kunnen en moeten nu daadkrachtig grote investeringen aankondigen. Dit is altijd een belangrijk teken van hoop voor de economie. België kan, ingevolge een afwezig budgettair beleid, daarin geen grote rol spelen.
  • Sommige landen kunnen in stress komen tot de toegang tot de kapitaalmarkt; met name landen zoals Italië en Spanje worden in dit verband genoemd. De Europese Centrale Bank (ECB) heeft terzake zeker een bijzondere eigen verantwoordelijkheid, zoals mevrouw Lagarde inmiddels ook erkende.
  • Trump heeft de verantwoordelijkheid om gericht te werken op de aanbodkant van de mondiale economie door leiderschap te tonen, en bijvoorbeeld de handelstarieven terug te verlagen. Wishfull thinking?
  • Het belang van onafhankelijke instanties die beslissingen kunnen nemen zonder te vrezen voor hun financiering of represailles zijn essentieel. Dit geldt zowel voor de gezondheidsautoriteiten die hachelijke beslissingen moeten adviseren als bv. voor een Nationale Bank. Dan is het wel essentieel dat die instanties uit multidisciplinaire teams bestaan, échte expertise benutten en mensen met verschillend perspectieven confronteren.

C. Tous ensemble: iedereen is mee verantwoordelijk en weerbaar

  • Er zijn meerdere rollenspelers die vandaag hun verantwoordelijkheid moeten opnemen, overheden, sociale partners, de civiele maatschappij en de eigen verantwoordelijkheid moet spelen. Sommige bedrijven lieten wél al hun werknemers die uit China of Italië terugkeerden, thuis tot zeker was dat ze niet besmet waren, ook toen de overheid er nog geen oog voor had. Anderen ontwikkelen spontaan nieuwe businessmodellen, zoals restaurants die overgaan tot levering aan huis of ophaaldiensten, of nog, bedrijven die hun installaties gebruiken om mondmaskers te produceren.
  • Het moment is daar voor menselijke vindingrijkheid. Veel zaken zijn mogelijk, o.m. door de grote digitale tools en gebruik van slimme data. Een voorbeeld is tools om informatie over risicozones te gebruiken. Digitaal kunnen we ook jongeren bereiken en responsabiliseren. We moeten echter nu een grote efficiëntiesprong maken inzake databenutting. Online handel krijgt een boost, thuiswerk wordt het nieuwe normaal. Wonen, mobiliteit en werken komen nu in wat geforceerde veranderingsmodus. De opportuniteitsbelemmeringen vanuit overwegingen inzake privacy en andere bezwaren moeten herbekeken worden.
  • Scholen sturen vandaag al taken en huiswerk naar de leerlingen; de grote opportuniteit wordt de opzet van technologie voor afstandsonderricht. De universiteiten gingen op één weekend online. Het onderwijs moet ook nu een digitale sprong maken, en dat levert enorme kansen voor de toekomst. Uiteraard moet dit ook geherevalueerd worden. Lessen trekken en al doende leren hoort er helemaal bij.

D. Houdt perspectief

  • We moeten leren uit ervaringen in andere landen, zonder verlamd te zijn tot een buurland handelt. Dat de Franse president Macron grote ingrepen aankondigde had duidelijk impact op onze besluitvorming inzake scholen in ons land. Leer van anderen, maar loop ook voor met eigen goede voorbeelden.
  • Strategische sectoren kunnen ook kleine bedrijven omvatten met een sleutelpositie voor een hele supply chain. Dit moeten we kritisch leren evalueren, en leren om echte duurzame keuzes te maken en om ze juist te maken. Een moeilijk voorbeeld? De claim van SN Airlines baart in dat verband zorgen: is SN Airlines écht het strategisch bedrijf? Of eerder Brussels Airport? De kerntaak van de overheid is om te zien waar de echte drijvers liggen van de grote waardeketen en de reële jobmachine en waardecreatie.
Het is belangrijk dat er publiek plannen worden aangekondigd waar iedereen zich in kan inschakelen. Geen ongeremde improvisatie op een bierkaartje. Het is essentieel om  gericht te werken met maatregelen die hun doel bereiken. Verschiet geen kruit zonder kritische reflectie. Overheden moeten zich hoeden voor particuliere belangen en helder blijven in de definitie van het algemeen belang en de lange termijn.Het gaat om het hebben van een plan, de uitwerking én de handhaving. We kunnen dit winnen als een goede overheid goed functioneert en wanneer iedereen meewerkt vanuit weerbaarheid en burgerzin.(1) https://twitter.com/yaneerbaryam/status/1237871344823308289https://twitter.com/hussmanjp/status/1233025370150047744(2) https://www.paulcraigroberts.org/2020/03/07/the-western-world-is-unprepared-for-the-virus/https://www.lalibre.be/planete/sante/coronavirus-la-seule-facon-d-eviter-un-desastre-total-en-belgique-c-est-d-agir-maintenant-5e4ab3039978e231068352b4?utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitterhttps://doorbraak.be/naiviteit-over-de-coronacrisis/ (3) https://www.npr.org/2020/03/13/815661248/economic-fear-factorDe Amsterdamse burgemeester  Femke Halsema zei op 13 maart nog dat je gerust iets mag gaan drinken op café in Amsterdam. Dit komt voort uit de gezagsgetrouwe reflex "niet paniekzaaien". Terwijl mensen moeten weten dat het niet gaat om je eigen gezondheid per se maar  om het stoppen van de circulatie van het virus zodat zwakkeren niet in een overbelast ziekenhuis terechtkomen.Verantwoordelijke visie zit niet altijd bij de politicus...