Begrotingsaandacht

De toestand van de openbare financiën heeft nog eens de praatprogramma’s op televisie bereikt. De begroting is het cruciale moment waar het parlement de controle op de uitvoerende macht uitoefent. Het is al jaren zo dat er nauwelijks ernstige aandacht voor is.

In heel precieze feiten en cijfers verantwoording afleggen, daar draait het om. Als dit opnieuw ernstig gebeurt, dan hebben ineens een opwaardering van het parlement. Het evalueren en opvolgen van beleidsdoelstellingen hoort tot de essentie van het democratisch proces. In de particratie is het echter te veel een schim geworden van wat het hoort te zijn. Dit begint uiteraard al bij de voorbereiding. Op 15 oktober moest de begroting opgestuurd worden aan de Europese Commissie. Dit wordt voorafgegaan op 11 oktober door de beleidsverklaring in het parlement. Er was deze keer zoveel onenigheid dat pas in de voormiddag een halfslachtig akkoord werd bereikt. Wat werd er op dat moment aan de volksvertegenwoordiging bezorgd? Niet meer dan anderhalve pagina. Meer was niet beschikbaar. Het is niet de eerste keer dat zo’n schabouwelijk resultaat werd opgeleverd. In 2020 werd zelfs duidelijk dat de regering zelf eigen cijfers niet begreep zoals gepresenteerd. Er was met name discussie of de cijfers cumulatief opgenomen waren, of op jaarbasis. Finaal blijkt men al jaren meer aandacht te hebben voor mooie woorden uitgesproken op het spreekgestoelte die te gemakkelijk verhullen dat er weinig substantie is. De anderhalve pagina met onduidelijke cijfers werd omgezet in een powerpoint van zeven pagina’s. In andere landen is het al op de dag van de beleidsverklaring dat er een algemene toelichting reeds gedrukt is van snel 100 pagina’s met 200 pagina’s appendix. Wat er in dit land moet gebeuren, is het besef creëren dat de wijze hoe het parlement moet delibereren over het belangrijkste democratisch document meer dan onbetamelijk is. Wat hier normaal wordt gevonden door zowel instellingen als media is het daarom niet.

Prestatiebegroting

Zelfs als ze er dan eindelijk is, is de begroting nog te veel een document met vooral heel veel cijfers, maar weinig of geen meetbare doelstellingen. Een middelenbegroting die nauwelijks beschrijft hoe prestaties zùllen worden gemeten. Buitenlandse voorbeelden tonen hoe een begroting meer wordt dan een cijferbrij waar je weinig mee aan kan dan controleren of de optellingen correct gebeurd zijn. De transformatie van een middelenbegroting naar een prestatiebegroting is mogelijk. Dit kan echter alleen als het parlement de regering achter de veren zit zodat er leesbare boordtabellen komen waarop volksvertegenwoordigers het beleid kunnen sturen. Dan komen we op het pijnpunt dat er zo goed als geen maatschappelijke aandacht is voor de rekeningen. Veel aandacht voor voornemens maar nauwelijks voor het toetsen ervan van wat er werkelijkheid is geworden. Zo bestuur je geen land. Goed bestuur gaat in belangrijke mate over de manier waarop de burgers middelen aan de overheid toevertrouwen om maatschappelijke resultaten te boeken, en hoe de overheid daarvan rekenschap aflegt. Politiek draait niet enkel om nieuw beleid en nieuwe plannen. Het is goed om ook na te gaan wat er van al die plannen terechtkomt. Ook ons land moet verantwoordelijkheid verknopen met rekenschap.

Schade

We moeten er alles aan doen dat de gebeurtenissen van de voorbije weken geen permanente schade berokkent maar het omdraaien in het herwaarderen van de begrotingscultuur in dit land. De regeringsverantwoordelijke voor de begroting heeft een centrale rol. Het is aan deze persoon om aan de collega-ministers de boodschap te geven waar ze hun gevraagde middelen moeten bijsturen. We kunnen niet licht gaan over de feiten van de voorbije week waarbij de rollen werden omgedraaid en de CFO van de regering werd vernederd. Itinera reikt de hand naar de nieuwe staatsecretaris maar ook elk parlementslid van meerderheid of oppositie die mee wil werken aan het opwaarderen van dit proces in ons land. Vlaanderen heeft het prestatiegeïnformeerd begroten sinds 2020 verankerd in de Vlaamse Codex Overheidsfinanciën. Het is goed dat daar de zaken in beweging zijn. We zijn ook in Vlaanderen echter nog niet waar we moeten zijn. Een goede beleidsconclusie bevat per begrotingsartikel een helder oordeel over de bereikte resultaten in het afgelopen jaar. Dat ideaal is nog ver te zoeken, op elk beleidsniveau. Eva de Bleeker had de ambitie om dit ook op federaal vlak te realiseren. De buitenlandse ervaring toont dat zelfs als we vandaag starten ons nog een lange leercurve te wachten staat. Als we echter vandaag er niet aan beginnen, wanneer dan wel?