Triomf van de middenklasse
De presidenten Donald Trump en Emmanuel Macron hebben allebei hun vuurdoop voor de Verenigde Naties achter de rug. Allebei hieven ze in New York een klaagzang aan over het lot van de middenklasse. Het midden van onze Westerse samenlevingen zou verdwijnen, kapot geconcurreerd door globalisering en achtergelaten door technologische vernieuwing. Klopt dat doemscenario?
Elke diagnose van de staat van de middenklasse moet eerst de middenklasse definiëren: wie, waar, wanneer, in vergelijking met wie of wat? Welnu, er bestaan tientallen definities. Afhankelijk van de framing, is de middenklasse veel meer of veel minder gezond. Maar laten we vertrekken van een globale reductie. Algemeen is het midden van de inkomensspreiding dunner bevolkt en gaat die trager vooruit dan pakweg veertig jaar geleden. Is dat echt een probleem?
Het midden verdunt omdat een deel van de vroegere middenklasse naar omhoog schuift. Dankzij de democratisering van het hoger onderwijs en de doorbraak van de kenniseconomie is opwaartse mobiliteit uit de middenklasse een teken van economische voorspoed gekoppeld aan persoonlijke verdienste. Dat heet vooruitgang.
Meer alleenstaanden
Het midden vertraagt omdat de gezinnen in het midden van onze inkomenspiramide meer alleenstaanden of alleenverdieners kennen dan vroeger, terwijl er hogerop meer tweeverdieners zitten. De bevrijding van de vrouw en de liberalisering van gezinsmodellen geeft meer gezinsongelijkheid en daardoor minder midden. Dat heet vrijheid en emancipatie.
Het midden verkleint omdat er naar verhouding meer onderaan de inkomensverdeling bijkomt. De afgelopen decennia hebben miljoenen nieuwe immigranten onze samenlevingen vervoegt. Immigranten zijn hoofdzakelijk relatief arm en laaggeschoold, met een kleine toplaag hooggekwalificeerden. Het midden is er afwezig. Dat heet openheid en menselijkheid.
Het midden verandert omdat de bevolking verandert. De vergrijzing van de babyboomers geeft zowel meer gezinnen aan de top van hun verdienvermogen als meer gezinnen met een lager pensioeninkomen. Er is telkens minder midden. Dat heet demografie.
Vooruitgang elders
Middenklasse-fobie is dus grotendeels misplaatst. We moeten altijd achter de cijfers naar oorzaken kijken. België kent een robuuste middenklasse die het beter doet dan in veel andere landen. Maar daarachter schuilen wel de marginalisering van immigranten, hardnekkige generatiewerkloosheid, veel gezinnen zonder werkende ouders en diepe regionale ongelijkheden. Een stabiel midden kan ook het symptoom zijn van te weinig dynamiek en vooruitgang elders.
Zeker: de klassieke industriearbeid die ooit middenklasse garandeerde, staat onder druk door automatisering, digitalisering en globalisering. Dat vergt verstandig beleid van transitie en investering, geen holle slogans. Maar die negatieve kant heeft bovenal een fenomenale positieve dimensie. Globalisering doet wereldwijd een gigantische nieuwe middenklasse opstaan, een paar miljard mensen groot.
Niet het schrijnende verval maar de triomfantelijke opkomst van de middenklasse is het grote verhaal van onze tijd. De geboorte van een mondiale middenklasse is werkelijk fantastisch nieuws: voor de politieke stabiliteit van de planeet en voor ons aller welvaartspotentieel. De goedkope arbeidsconcurrenten van vroeger zijn de klanten van morgen. Daar zal ook onze eigenste middenklasse van profiteren.
Elke diagnose van de staat van de middenklasse moet eerst de middenklasse definiëren: wie, waar, wanneer, in vergelijking met wie of wat? Welnu, er bestaan tientallen definities. Afhankelijk van de framing, is de middenklasse veel meer of veel minder gezond. Maar laten we vertrekken van een globale reductie. Algemeen is het midden van de inkomensspreiding dunner bevolkt en gaat die trager vooruit dan pakweg veertig jaar geleden. Is dat echt een probleem?
Het midden verdunt omdat een deel van de vroegere middenklasse naar omhoog schuift. Dankzij de democratisering van het hoger onderwijs en de doorbraak van de kenniseconomie is opwaartse mobiliteit uit de middenklasse een teken van economische voorspoed gekoppeld aan persoonlijke verdienste. Dat heet vooruitgang.
Meer alleenstaanden
Het midden vertraagt omdat de gezinnen in het midden van onze inkomenspiramide meer alleenstaanden of alleenverdieners kennen dan vroeger, terwijl er hogerop meer tweeverdieners zitten. De bevrijding van de vrouw en de liberalisering van gezinsmodellen geeft meer gezinsongelijkheid en daardoor minder midden. Dat heet vrijheid en emancipatie.
Het midden verkleint omdat er naar verhouding meer onderaan de inkomensverdeling bijkomt. De afgelopen decennia hebben miljoenen nieuwe immigranten onze samenlevingen vervoegt. Immigranten zijn hoofdzakelijk relatief arm en laaggeschoold, met een kleine toplaag hooggekwalificeerden. Het midden is er afwezig. Dat heet openheid en menselijkheid.
Het midden verandert omdat de bevolking verandert. De vergrijzing van de babyboomers geeft zowel meer gezinnen aan de top van hun verdienvermogen als meer gezinnen met een lager pensioeninkomen. Er is telkens minder midden. Dat heet demografie.
Vooruitgang elders
Middenklasse-fobie is dus grotendeels misplaatst. We moeten altijd achter de cijfers naar oorzaken kijken. België kent een robuuste middenklasse die het beter doet dan in veel andere landen. Maar daarachter schuilen wel de marginalisering van immigranten, hardnekkige generatiewerkloosheid, veel gezinnen zonder werkende ouders en diepe regionale ongelijkheden. Een stabiel midden kan ook het symptoom zijn van te weinig dynamiek en vooruitgang elders.
Zeker: de klassieke industriearbeid die ooit middenklasse garandeerde, staat onder druk door automatisering, digitalisering en globalisering. Dat vergt verstandig beleid van transitie en investering, geen holle slogans. Maar die negatieve kant heeft bovenal een fenomenale positieve dimensie. Globalisering doet wereldwijd een gigantische nieuwe middenklasse opstaan, een paar miljard mensen groot.
Niet het schrijnende verval maar de triomfantelijke opkomst van de middenklasse is het grote verhaal van onze tijd. De geboorte van een mondiale middenklasse is werkelijk fantastisch nieuws: voor de politieke stabiliteit van de planeet en voor ons aller welvaartspotentieel. De goedkope arbeidsconcurrenten van vroeger zijn de klanten van morgen. Daar zal ook onze eigenste middenklasse van profiteren.
