Oude wijn in nieuwe zakken
In 2019 publiceerde ik het stuk “Laat groen geld gezond geld blijven” op de site van denktank Itinera over Anuna de Wevers uitspraak dat men gewoon geld moest drukken om klimaatinvesteringen te financieren. Dit is onzin om meerdere redenen, waaronder dat klimaatinvesteringen decennialang moeten volgehouden worden. Op het einde van dat stuk waarschuwde ik voor nieuwlichterij die toen al gepusht wordt onder de noemer “‘moderne monetaire theorie (MMT)”. Ironisch genoeg is daar helemaal niets nieuw aan maar wordt het zo niet herkend.
Destijds studeerde ik als één van de weinigen af met een specialisatie in de monetaire economie. Ik herinner me nog de uitspraak van onze Nederlandse professor internationale monetaire economie. Die vertelde toen op typische Hollandse recht voor de raap wijze dat het onvermijdelijk was dat steeds opnieuw dezelfde oude theorieën zouden opduiken onder nieuwe benamingen.
Jezelf rijk rekenen
Er zijn nu eenmaal maar een beperkt aantal manieren om jezelf rijk te rekenen. In financiële crisissen is het typisch de illusie dat schuldhefbomen oneindig kunnen verlengd worden. Dat is de bancaire weg naar financiële instabiliteit. De andere eeuwenoude weg is knoeien met de monetaire instellingen. Wat de meeste varianten van MMT voorstellen is feitelijk dat de budgettaire overheid monetair beleid voert en de centrale bank het budgettaire beleid overneemt. Zelfs een ultrakeynesiaan als Paul Krugman erkent dat dit snel zijn limieten zal ondervinden. Men vertrekt graag van de stelling dat een overheid die in de eigen munt leent, nooit failliet kan gaan. Dat is quasi een tautologie. Uiteraard kan men steeds geld blijven drukken en de bevolking verplichten dit te blijven gebruiken. Als men het echter te ver drijft, zal de munt volledig uitgehold worden.
Op de Franstalige zender LN24 betoogde ik recent dat het echte debat gaat over hoeveel bewegingsruimte er is. Sommigen stellen dat die in de huidige constellatie formidabel groot is. Vooraleer dat er inflatie ontstaat en de rentes beginnen stijgen, zou men al veel verder in de toekomst zijn. Uiteraard kan niemand dit perfect voorspellen. Als men echter eenmaal stelt dat belastinginkomsten overbodig zijn om overheidsuitgaven te financieren, is het duidelijk dat de collectieve verblinding nabij is. Dat je toch belastingen gebruikt, dient in die lezing alleen om de inflatie te controleren. Enerzijds miskent deze visie dat te soepel monetair beleid zeepbellen in talloze marktsegmenten kan creëren (onder andere in private schuld). Anderzijds creëert dit verwachtingen die alleen maar instabiliteit kunnen veroorzaken. De theorie is dat men altijd de uitzonderlijke monetaire interventies op tijd kan afbouwen. We zien echter vandaag al talloze ontsporingen en tegelijkertijd pleidooien om vooral monetaire experimenten nog verder te drijven. Zij die blijven hangen bij de inleidende cursus macroeconomie denken ook vaak dat critici die vergeten zijn. Ja, een overheid heeft wat meer bewegingsruimte dan een privaat gezin, onder meer omdat de overheid enige impact kan hebben op de totale bestedingen in de economie en ook enige vat heeft op de geldcreatie. Vaak koopt dat wat extra tijd voor noodzakelijke aanpassingen. Maar ook niet meer dan dat.
Denkfouten
Ik kan alleen maar vaststellen dat ook veel economen die misschien wel wat statistische technieken beheersen vandaag in zwang zijn, maar niet over de historische kennis beschikken om te beseffen hoeveel maal in de geschiedenis dit soort monetaire experimenten catastrofaal zijn afgelopen. En dat het nodig is dat iemand de tijd neemt om op de populaire denkfouten te wijzen, of ze nu geduid kunnen worden als neo-chartalisme (de overheid die willekeurig een bepaald activum kan kiezen als het monetaire betaalinstrument door belasting in die vorm te eisen) of neo-krediettheorieën die tenminste beseffen dat de overheid niet het monopolie bezit op het determineren van de waarde van geld. Iedereen zou moeten beseffen dat de staat slechts een beperkte incentive heeft om de waarde van geld te garanderen. De mensheid heeft met scha en schande geleerd de handen van de overheid te binden om zomaar geld te ontwaarden. Blijkbaar moeten we deze les in de jaren 20 van deze eeuw nog eens leren.
Ivan Van de Cloot hoofdeconoom Itinera Institute en auteur van het boek Overheid+ Markt, het beste van beide werelden
