Een oproep voor democratisch patriottisme
Het nieuwe boek 'Beter is niet genoeg' traceert de evolutie van België, Europa en de globalisering over de laatste twintig jaar. Het kijkt vooruit en benoemt de grootste uitdagingen op de weg naar 2050. Het is een boek dat ik moest schrijven, maar liever niet had geschreven. Het documenteert immers de lijdensweg van beleid en bestuur in België.
Belgische politiek is vooral chaotisch incrementalisme. In mijn bewust leven ken ik slechts twee doortastende episodes: de devaluatie onder de regering Martens V in 1982 en het Globaal Plan onder de regering Dehaene in 1993. In beide gevallen werd er alleen gehandeld onder grote Europese druk en werd de parlementaire democratie of ons overlegmodel daarvoor buitenspel gezet.
Zelfs die uitzonderlijke beslissingen waren vooral herstelmaatregelen, besparingen, belastingen, geen echte beleidshervormingen. Sinds Martens gingen overheidsinvesteringen blijvend naar beneden: de oorzaak van onze versleten infrastructuur. Het Globaal Plan raakte niet aan de sociale zekerheid. De vergrijzing kon wachten, voor de gezondheidszorg was er alleen een groeinorm. Vijfentwintig jaar later staan we wezenlijk nog altijd op dat punt.
Er zijn veel verklaringen voor de Belgische malaise. Ik ontwaar een gebrek aan wat ik democratisch patriottisme noem. Democratisch patriottisme vereenzelvigt ons persoonlijk belang met het algemeen belang en acht onszelf daarin mede verantwoordelijk. Het ziet in de natie – hoe je die ook invult, waar je die ook legt – een hoger belang, waarvan wij allemaal genieten en dat we allemaal dienen. Het is fierheid voor gedeelde vooruitgang, onverdraagzaamheid tegen stilstand, opstand tegen onverantwoordelijkheid.
Democratisch patriottisme uit zich op veel niveaus. Aan de basis, bij kiezers die bewust kiezen en goed bestuur eisen. Bij media die de democratie bewaken en de kiezers permanent scholen. Bij experts en expertiseorganen die de politiek ondersteunen en begeleiden. Bij een bestuursapparaat en ambtenarij die professionalisme, ambitie en prestatie bevorderen. Bij overlegorganen die consensus kweken en verandering faciliteren. Bij politieke partijen en politici die het algemeen belang dienen en leiderschap tonen.
Op al die niveaus kent België te weinig democratisch patriottisme, te weinig democratische deugden van plicht, waarden, vertrouwen, respect, gezag en samenwerking. Ons aller vermogen tot tolerantie, gelatenheid en onverschilligheid bij politieke stilstand bereikt het niveau van medeplichtigheid. In de media domineert vooral de waan van de dag. Expertise stuurt of kadert niet en wordt vooral selectief politiek gerecupereerd.
Er is ofwel een tekort aan ambitieniveau, ofwel een overschot aan ambitie en tekort aan uitvoering. België lijdt onder het eerste, Vlaanderen onder het tweede. Ons overlegmodel is behept met een conflictcultuur, stremt verandering en eindigt vaak in impasse. Onze politieke cultuur is oppervlakkig en weinig zakelijk, gedomineerd door tactische partijpolitiek, gespeend van echte beleidsstrategie en van collectieve publieke verantwoordelijkheid.
Met meer democratisch patriottisme waren de recentste federale verkiezingen niet uitgedraaid in een surrealistisch opbod van loze beloften, vooral in Wallonië. Was het regeringsoverleg niet doorkruist met voorzittersverkiezingen bij leidende partijen. Was de eindeloze slow-motion van de regeringsvorming gestuit op luidkeels protest, in de media, op straat, bij alle leidende krachten van het land. Was de aanslepende crisis al lang met een verantwoorde begroting gecompenseerd. Was politieke impasse al lang bestreden met de inbreng van onafhankelijke beleidsexpertise.
We hebben onszelf in de hand. Elkeen van ons draagt een steentje bij: als kiezer, als bestuurder, als ambtenaar, als rechter, als journalist, als belastingbetaler, als bedrijfsleider en ga zo maar door. De complexiteit van ons land is een excuus. Democratische deugden kan je leren.
Weergave van column in Trends, geschreven in eigen naam.
Belgische politiek is vooral chaotisch incrementalisme. In mijn bewust leven ken ik slechts twee doortastende episodes: de devaluatie onder de regering Martens V in 1982 en het Globaal Plan onder de regering Dehaene in 1993. In beide gevallen werd er alleen gehandeld onder grote Europese druk en werd de parlementaire democratie of ons overlegmodel daarvoor buitenspel gezet.
Zelfs die uitzonderlijke beslissingen waren vooral herstelmaatregelen, besparingen, belastingen, geen echte beleidshervormingen. Sinds Martens gingen overheidsinvesteringen blijvend naar beneden: de oorzaak van onze versleten infrastructuur. Het Globaal Plan raakte niet aan de sociale zekerheid. De vergrijzing kon wachten, voor de gezondheidszorg was er alleen een groeinorm. Vijfentwintig jaar later staan we wezenlijk nog altijd op dat punt.
Onverdraagzaamheid tegen stilstand
Er zijn veel verklaringen voor de Belgische malaise. Ik ontwaar een gebrek aan wat ik democratisch patriottisme noem. Democratisch patriottisme vereenzelvigt ons persoonlijk belang met het algemeen belang en acht onszelf daarin mede verantwoordelijk. Het ziet in de natie – hoe je die ook invult, waar je die ook legt – een hoger belang, waarvan wij allemaal genieten en dat we allemaal dienen. Het is fierheid voor gedeelde vooruitgang, onverdraagzaamheid tegen stilstand, opstand tegen onverantwoordelijkheid.
Democratisch patriottisme uit zich op veel niveaus. Aan de basis, bij kiezers die bewust kiezen en goed bestuur eisen. Bij media die de democratie bewaken en de kiezers permanent scholen. Bij experts en expertiseorganen die de politiek ondersteunen en begeleiden. Bij een bestuursapparaat en ambtenarij die professionalisme, ambitie en prestatie bevorderen. Bij overlegorganen die consensus kweken en verandering faciliteren. Bij politieke partijen en politici die het algemeen belang dienen en leiderschap tonen.
Op al die niveaus kent België te weinig democratisch patriottisme, te weinig democratische deugden van plicht, waarden, vertrouwen, respect, gezag en samenwerking. Ons aller vermogen tot tolerantie, gelatenheid en onverschilligheid bij politieke stilstand bereikt het niveau van medeplichtigheid. In de media domineert vooral de waan van de dag. Expertise stuurt of kadert niet en wordt vooral selectief politiek gerecupereerd.
Er is ofwel een tekort aan ambitieniveau, ofwel een overschot aan ambitie en tekort aan uitvoering. België lijdt onder het eerste, Vlaanderen onder het tweede. Ons overlegmodel is behept met een conflictcultuur, stremt verandering en eindigt vaak in impasse. Onze politieke cultuur is oppervlakkig en weinig zakelijk, gedomineerd door tactische partijpolitiek, gespeend van echte beleidsstrategie en van collectieve publieke verantwoordelijkheid.
Surrealistisch opbod van loze beloften
Met meer democratisch patriottisme waren de recentste federale verkiezingen niet uitgedraaid in een surrealistisch opbod van loze beloften, vooral in Wallonië. Was het regeringsoverleg niet doorkruist met voorzittersverkiezingen bij leidende partijen. Was de eindeloze slow-motion van de regeringsvorming gestuit op luidkeels protest, in de media, op straat, bij alle leidende krachten van het land. Was de aanslepende crisis al lang met een verantwoorde begroting gecompenseerd. Was politieke impasse al lang bestreden met de inbreng van onafhankelijke beleidsexpertise.
We hebben onszelf in de hand. Elkeen van ons draagt een steentje bij: als kiezer, als bestuurder, als ambtenaar, als rechter, als journalist, als belastingbetaler, als bedrijfsleider en ga zo maar door. De complexiteit van ons land is een excuus. Democratische deugden kan je leren.
Weergave van column in Trends, geschreven in eigen naam.
