Chinese nachtmerrie
Een kwarteeuw geleden, na het einde van de Koude Oorlog en de implosie van de Sovjetunie, geloofden we in wat een beroemde bestseller ‘het einde van de geschiedenis’ noemde. Na oneindig bloedvergieten zat de mensheid definitief op koers richting politieke en economische vrijheid. Deze rooskleurige inschatting blijkt nu op drie fronten een flagrante misrekening.
De eerste misrekening heet religie. Seculiere denkers waren vergeten dat religie al vele millennia een grote politieke rol speelt. Het einde van de ideologische Koude Oorlog was het begin van de terugkeer van religie als een bepalende politieke kracht. In de moslimwereld en bij islamitische immigranten staat traditionele Islam daarbij op gespannen voet met de gelijkheid en vrijheid die de democratie kenmerkt.
De tweede misrekening heet democratie. De Oude Grieken wisten al dat die gemakkelijk ontaardt in tirannie. Zonder sterke instellingen en breed burgerschap betekent democratie een of andere ‘dictatuur van de meerderheid’. Precies dat scenario speelt zich nu af in het Rusland van Poetin en het Turkije van Erdogan. Zelfs in Europa, in Hongarije en Polen, dwepen verkozen leiders met wat plots ‘onliberale democratie’ heet.
Communisme
De derde misrekening heet communisme. Voor dood en begraven verklaard, is communisme steeds de officiële ideologie gebleven in een handvol landen, waaronder China. Voor velen fantoompijn van de Koude Oorlog, voorbestemd om te vervlieden. Maar dat is buiten de Chinese president Xi Jinping gerekend. Op de bühne van het lopende negentiende congres van de Chinese Communistische Partij in Peking verklaart die: ‘Overheid, leger, samenleving en scholen – Noorden, Zuiden, Oosten en Westen – de Partij is de leider van alle’.
Xi herbevestigt de canon van communisme: geen open samenleving die via vrije meningen, vrije keuzes en vrije samenwerking haar eigen toekomst uitvindt, maar een gesloten regime waar alles en iedereen de koers van de Partij volgt. Geen samenleving waar de individuele mens de maat der dingen is, maar een dictatuur die alle mensen ondergeschikt maakt aan de superieure communistische ideologie.
Xi predikt ‘de Chinese droom’ waarin China opnieuw een belangrijke wereldrol speelt. Voor ons is het een Chinese nachtmerrie. Sinds de jaren 1970 hebben wij China verwelkomd in internationale instellingen, eerst in de Verenigde Naties en nadien in de Wereldhandelsorganisatie. Zonder toegang tot Westers kapitaal en tot Westerse afzetmarkten was de fabuleuze Chinese economische renaissance er nooit gekomen. Wij hebben de wereld geopend voor China in de veronderstelling – het ‘einde van de geschiedenis’ indachtig – dat China zich geleidelijk zou openen voor de wereld.
Westen gebruiken
We hebben ons vergist. Onder sterke man Xi zal de beproefde Chinese methode om het Westen te gebruiken waar het moet en te beconcurreren waar het kan, niet veranderen maar verdiepen. Er was al het grote staatsoffensief om Chinese kampioenenbedrijven te kweken en naar mondiale dominantie te manipuleren. Er was al de machtspolitiek om met Chinees geld en onder Chinese auspiciën nieuwe internationale instellingen voor economische investering en ontwikkeling te promoten.
Daarbovenop komt nu een China dat, gesterkt door zijn economisch reveil, zich mondiaal als een politiek en cultureel alternatief voor het Westerse samenlevingsmodel wil profileren. Gaan wij in het Westen mee in nationalistisch opbod, zoals een Donald Trump het verkiest, of gaan we de confrontatie aan met als inzet een vrije en rechtvaardige wereld in de 21ste eeuw? De keuze tussen droom en nachtmerrie is aan ons.
De eerste misrekening heet religie. Seculiere denkers waren vergeten dat religie al vele millennia een grote politieke rol speelt. Het einde van de ideologische Koude Oorlog was het begin van de terugkeer van religie als een bepalende politieke kracht. In de moslimwereld en bij islamitische immigranten staat traditionele Islam daarbij op gespannen voet met de gelijkheid en vrijheid die de democratie kenmerkt.
De tweede misrekening heet democratie. De Oude Grieken wisten al dat die gemakkelijk ontaardt in tirannie. Zonder sterke instellingen en breed burgerschap betekent democratie een of andere ‘dictatuur van de meerderheid’. Precies dat scenario speelt zich nu af in het Rusland van Poetin en het Turkije van Erdogan. Zelfs in Europa, in Hongarije en Polen, dwepen verkozen leiders met wat plots ‘onliberale democratie’ heet.
Communisme
De derde misrekening heet communisme. Voor dood en begraven verklaard, is communisme steeds de officiële ideologie gebleven in een handvol landen, waaronder China. Voor velen fantoompijn van de Koude Oorlog, voorbestemd om te vervlieden. Maar dat is buiten de Chinese president Xi Jinping gerekend. Op de bühne van het lopende negentiende congres van de Chinese Communistische Partij in Peking verklaart die: ‘Overheid, leger, samenleving en scholen – Noorden, Zuiden, Oosten en Westen – de Partij is de leider van alle’.
Xi herbevestigt de canon van communisme: geen open samenleving die via vrije meningen, vrije keuzes en vrije samenwerking haar eigen toekomst uitvindt, maar een gesloten regime waar alles en iedereen de koers van de Partij volgt. Geen samenleving waar de individuele mens de maat der dingen is, maar een dictatuur die alle mensen ondergeschikt maakt aan de superieure communistische ideologie.
Xi predikt ‘de Chinese droom’ waarin China opnieuw een belangrijke wereldrol speelt. Voor ons is het een Chinese nachtmerrie. Sinds de jaren 1970 hebben wij China verwelkomd in internationale instellingen, eerst in de Verenigde Naties en nadien in de Wereldhandelsorganisatie. Zonder toegang tot Westers kapitaal en tot Westerse afzetmarkten was de fabuleuze Chinese economische renaissance er nooit gekomen. Wij hebben de wereld geopend voor China in de veronderstelling – het ‘einde van de geschiedenis’ indachtig – dat China zich geleidelijk zou openen voor de wereld.
Westen gebruiken
We hebben ons vergist. Onder sterke man Xi zal de beproefde Chinese methode om het Westen te gebruiken waar het moet en te beconcurreren waar het kan, niet veranderen maar verdiepen. Er was al het grote staatsoffensief om Chinese kampioenenbedrijven te kweken en naar mondiale dominantie te manipuleren. Er was al de machtspolitiek om met Chinees geld en onder Chinese auspiciën nieuwe internationale instellingen voor economische investering en ontwikkeling te promoten.
Daarbovenop komt nu een China dat, gesterkt door zijn economisch reveil, zich mondiaal als een politiek en cultureel alternatief voor het Westerse samenlevingsmodel wil profileren. Gaan wij in het Westen mee in nationalistisch opbod, zoals een Donald Trump het verkiest, of gaan we de confrontatie aan met als inzet een vrije en rechtvaardige wereld in de 21ste eeuw? De keuze tussen droom en nachtmerrie is aan ons.
