Politiek draait tegenwoordig rond een gevoel van verlies
De verkiezingsoverwinning van Giorgia Meloni lokte emotionele reacties uit, maar nu het stof daarrond wat gaan liggen is, kunnen we overgaan tot reflectie. Annelien De Dijn deed hier een duit in het zakje met een pleidooi om het woord fascisme als een soort dodehoekspiegel mee te nemen in onze blik op wat er politiek vandaag allemaal beweegt (DS 8 oktober). Wat ook kan helpen, is een analyse van de bevlogen speeches die Meloni de afgelopen jaren gaf in Italië en daarbuiten.
Steevast houdt Meloni er een identitair discours op na, overgoten met een sausje kritiek op het wilde kapitalisme. Onze manier van leven - onze identiteit - staat volgens haar onder druk. Wie we zijn en waarvoor we staan, het gaat op de schop, tenzij we op haar stemmen. Wat socioloog Ulrich Beck in 1986 schreef over de risicomaatschappij, past Meloni met een flou artistique toe op het morele terrein. Zo pleit ze voor meer vaste - lees: christelijke - ankerpunten in de samenleving, een sterke natie die uitgaat van gedeelde normen en waarden en een stabiel burgerlijk leven. Ze speelt handig in op wat er in onze tijd allemaal beweegt en dat is niet weinig. Onze normen en waarden staan onder druk door een resem maatschappelijke veranderingen: ecologisme, migratie, genderdiversiteit en andere thema's. Terwijl progressieve partijen die evoluties doorgaans omarmen en klassieke middenpartijen ze schoorvoetend aanvaarden als niet tegen te houden evoluties, laat Meloni uitschijnen dat zij daar een halt aan wil en zal toeroepen.
Neen tegen de wereld van vandaag
In zowat elke speech combineert Meloni een bevlogen manier van spreken met een duidelijk neen tegen de wereld zoals die zich aandient. Ze maakt daarbij gebruik van een klassieke retorische truc door eerst de onzekerheden uit te vergroten om daarna robuuste voorstellen plausibel te maken. In feite radicaliseert ze een aantal thema's die de klassieke middenpartijen vroeger ter harte namen, maar vandaag steeds minder. Dat gat in de politieke markt bespeelt ze gewiekst en dat verklaart zeker een deel van haar succes. Onderzoek moet verder uitwijzen met welke motivatie kiezers op haar stemden, maar dat velen Meloni volgen in haar afwijzing van alles wat naar verandering ruikt, wijst op de verzuchting naar een (economisch) stabiel leven en de geruststelling dat hun manier van leven niet verloren gaat. Of het nu gaat om het eten van vlees, seksuele identiteit of de energietransitie, velen ervaren de aan de gang zijnde evoluties als een aanslag op hun manier van leven en begrijpen de wereld als een vat vol bedreigingen waaraan ze steeds moeilijker het hoofd kunnen bieden.
Verder valt op dat Meloni's speeches doordrenkt zijn van de suggestie dat het vroeger beter was. À la Jean-Jacques Rousseau oreert ze dat we door de jaren heen een of andere harmonieuze gemeenschappelijkheid zijn kwijtgeraakt. Hoewel centraal in haar betoog, zweeft net op dat punt haar argumentatie in het ijle. Wat zou dat immers moeten betekenen, 'onze identiteit' of 'wij Italianen', anno 2022? Alsof die allemaal dezelfde normen en waarden met elkaar delen. En gesteld dat het vroeger beter was, naar welke periode in de geschiedenis zou ze dan willen terugkeren? Zoals wel vaker het geval is bij pleidooien die uitgaan van een imaginair verleden, laat ze dat in het midden. Dat de traditionele moraal voor veel mensen verstikkend of onderdrukkend was, verzwijgt ze eveneens.
Vandaag gaat het in het stemhokje uiteraard al lang niet meer over de feiten (alleen), maar over een gevoel. Dat veel mensen de wereld als bedreigend ervaren, is daarom een belangrijke vaststelling die Meloni zeer goed heeft begrepen. Als de klassieke middenpartijen daar niets tegenoverstellen, zullen ze onvermijdelijk verder eroderen.
Gemeenschapsgevoel en welzijn veilig stellen
Willen traditionele partijen een rol van betekenis blijven spelen, dan moeten ze zich dringend heruitvinden. Ze moeten een wervend verhaal opbouwen rondom twee grote vragen. Vooreerst hoe onvermijdelijke maatschappelijke veranderingen, zoals de energietransitie of een verschuivende identiteitsbeleving, te verzoenen zijn met een gemeenschapsgevoel, zodat iedereen zich voldoende (h)erkend weet. Vervolgens hoe de politiek in deze economisch woelige tijden de welvaartsopbouw voor en het welzijn van de brede bevolking denkt veilig te stellen. Als politiek draait rond een gevoel van verlies, dan komt het eropaan de kiezers daar op een zinvolle en hoopgevende manier mee te leren omgaan. Er bestaan heus meer recepten dan het herstel van het traditionele gezin om de samenleving bijeen te houden in deze moeilijke periode. De zaterdag helaas overleden Bruno Latour wist het maar al te goed. Ik parafraseer zijn woorden: hoe twijfelachtig het woord progressief ook is, met alleen een oproep tot regressie lukt het evenmin.
