Slimme tax shift is een middel, geen doel
Itinera beklemtoont dat het debat over belastingmiddelen moet beginnen bij het doel. We ontsnappen niet aan de noodzaak meer te doen met minder: meer doelmatigheid, meer kwaliteit, meer effectiviteit, meer efficiëntie. Een intelligente belastingverschuiving kan daartoe bijdragen én al deze legislatuur renderen.
Een vakbond die het sociaal overleg boycot zolang de regering zijn agenda voor vermogensbelasting niet overneemt. De voorzitter van een regeringspartij die een kersvers regeerakkoord aanvult met een belastingambitie dat hij aan de onderhandelingstafel niet kon realiseren. Het zijn rare tijden. Itinera heeft geen taboes en wil ook gaan voor belastingverschuiving. Maar zoals het debat nu loopt, gaan we eerder richting symbolische zoenoffers dan naar een grondige hervorming die niet alleen de staatskas spijst, maar ook ons economisch potentieel verbetert. Dat laatste hebben we nochtans broodnodig.
Waar gaan we op middellange termijn naar toe met onze samenleving? Meeruitgaven door vergrijzing zijn onafwendbaar. Zij zullen in de komende decennia ofwel het overheidsbeslag tot boven de 60% van onze economie tillen, met navenante belastingverhogingen, ofwel ongeziene permanente besparingen vergen. Daarbovenop moeten we nog geld vinden om de staatsschuld af te bouwen. Gaan we de toekomstige generaties ketenen om de beloftes en de rekeningen van het verleden te betalen? Gaan we zo zwaar belasten dat we de poten wegzagen onder de stoel van welvaartscreatie waarop we allemaal zitten?
"We ontsnappen niet aan de noodzaak meer te doen met minder: meer doelmatigheid, meer kwaliteit, meer effectiviteit, meer efficiëntie."
Iedereen zijn of haar overtuiging van fiscale rechtvaardigheid, maar er zal dus veel meer nodig zijn dan een stoelendans van belastingen om de toekomst mooi te maken. We ontsnappen niet aan de noodzaak meer te doen met minder: meer doelmatigheid, meer kwaliteit, meer effectiviteit, meer efficiëntie. In deze legislatuur zien we daarvan een aanzet in gezondheidszorg en defensie. Maar het is pas een begin van wat een ware cultuur moet worden. We ontsnappen evenmin aan de vraag wat de overbevraagde overheid in de toekomst wel en niet zal doen. Belastingen zijn slechts een middel. De discussie over het middel moet beginnen bij die over het doel, anders dreigen we symptomen te bestrijden zonder naar ziektes te zoeken.
Daarmee is niet gezegd dat onze belastingen niet toe zijn aan een stevige hervorming. Oeverloze complexiteit, talloze voorkeurstelsels, om nog te zwijgen van aftrekposten en subsidies: een spreekwoordelijke Augiasstal die best wat bezems kan gebruiken. En jawel, ook een goede mix van belastingen is daarbij belangrijk. Zowel vanuit het oogpunt van eerlijkheid als van economische impact, verdient het aanbeveling arbeid minder te belasten in ruil voor een combinatie van belasting op vermogen, energie of milieu, en consumptie. Maar dat kunnen we niet in een handomdraai. Elke verschuiving moet doordacht, transparant en zeker zijn, anders krijgen we gegarandeerd een carrousel van neveneffecten, ontwijkingen en nieuwe correcties.
Fiscalisten kijken naar ons belastingstelsel en zien veel marge om dit eenvoudiger te maken waarbij zoveel mogelijk gunstregimes (niches) geschrapt worden zodat evenveel inkomsten opgehaald kunnen worden aan lagere tarieven. Economen komen grotendeels tot dezelfde conclusie vanuit de analyse dat sommige belastingen efficiënter zijn dan andere. Zo is de welvaartskost van het Belgische belastingstelsel 2,14 euro per euro die de Belgische overheid uitgeeft terwijl dat in Nederland maar 1,52 euro is. Hier volgt in de eerste plaats uit dat de belastingdruk te hoog is en verlaagd moet worden. De totale fiscale ontvangsten liggen in België liefst 4,7 procentpunten boven het gemiddelde in de eurozone.
"Als de totale belastingdruk in België het gemiddelde van onze buurlanden zou bedragen, zouden de belastingen meer dan 18 miljard EUR lager liggen."
Anders gezegd: als de totale belastingdruk in België het gemiddelde van onze buurlanden zou bedragen, zouden de belastingen meer dan 18 miljard EUR lager liggen en meer beschikbaar zijn voor burgers om te investeren of te consumeren, of voor bedrijven om te investeren, te belonen of lagere prijzen te vragen. Uiteraard kunnen economen alleen maar suggesties doen. Het is net om de juiste balans te kiezen tussen efficiëntie en rechtvaardigheid dat politici een mandaat krijgen van de kiezer.
"Een ingrijpende vergroening van de fiscaliteit zou 3 tot 5 miljard euro per jaar opbrengen."
Ten tweede blijkt de last op arbeid extra nefast. Een verschuiving van de belastingdruk weg van arbeid is dan ook de absolute prioriteit. Zijn er belastingen die geen efficiëntieverlies veroorzaken? Absoluut! Vandaar dat energie- en milieuheffingen als eerste in aanmerking komen voor een tax shift. Een ingrijpende vergroening van de fiscaliteit zou € 3 mrd tot € 5 mrd per jaar opbrengen. Deze regering zou als we uitgaan van een taxshift van 8 miljard euro (wat het minimale moet zijn als eerste stap om zinvol te zijn) toch al een groene shift moeten nastreven van 3 miljard euro.
Een tweede shift die je altijd gaat terugvinden bij economen is er één naar consumptie via de BTW. Dit is nu eenmaal een belasting die heel gunstig scoort op het vlak van efficiëntie (en lage inningskosten). De uitzonderingsregimes in ons BTW-stelsel lopen op tot 2,8 miljard euro. Treft een consumptiebelasting lagere inkomensgroepen niet harder? Het antwoord is genuanceerd. Er is ten eerste het weinig gekende verhaal van het BTW-tarief van 12%. Indien we dit verhogen tot 21% dan levert dit 444 miljoen euro op terwijl de ongelijkheidsanalyse (gemeten via de Gini-coëfficiënt) aantoont dat dit niet regressief is.
Er zijn dus wel degelijk verschuivingen mogelijk waarvan de herverdelingsgevolgen niet overroepen moeten worden. Een radicalere variant is vrijgestelde consumptie belasten aan 6% en het verhogen van het tarief van 6% naar 12% en dat van 12 tot 21%. Met de opgehaalde 4,05 miljard zou de sociale bijdragevoet gehalveerd kunnen worden. Deze combinatie leidt wel tot een verslechtering van de Ginicöefficiënt met 0,57 procentpunt. Dit houdt geen rekening met het feit dat net hierdoor werklozen een job zullen vinden en ook andere begeleidende maatregelen kunnen deze shift sociaal corrigeren. Dit gaat ook op voor de mogelijkheid om het tarief van 21% te verhogen. We suggereren hier 4 miljard euro als BTW-component in de tax shift.
Ten derde is er de categorie vermogen waar de evidentie wijst op vastgoed als efficiënte belastingbasis. De komende jaren zitten we echter al met de grote aanpassing van de woonbonus. De aanpassing van de kadastrale inkomens aan de realiteit dringt zich op. Ook een interne tax shift van minder registratierechten naar meer recurrente belastingen zou economisch gunstig zijn. Verder is er de gekende verstoring door de fiscale vrijstelling van het spaarboekje. De regering heeft de Kaaimantaks geïntroduceerd om de gaten in het internationale fiscale systeem voor natuurlijke personen te dichten. Indien de tendens tot het sluiten van buitenlandse achterpoortjes zich doorzet en niet alleen voor natuurlijke personen maar ook op het vlak van vennootschappen, is het niet uitgesloten dat dit op termijn miljarden oplevert.
Een meerwaardebelasting kan als onderdeel van een brede belastinghervorming en met de ambitie om door te werken op de efficiëntie van de overheid ook een totale daling van de belastingdruk te realiseren. Gezien de afhankelijkheid van equivalente maatregelen in Europa en de aanpassingen die nodig zijn bij de fiscale administratie is een inloopperiode onvermijdelijk. Indien men echter een interne vermogenstaks-shift (van inning bij vermogenstransacties naar recurrente vermogensinkomensheffing) koppelt aan sanering van niches en aftrekken (met stimulans die hiervan uitgaat), kan een cijfer van 1 tot 2 miljard haalbaar deze legislatuur beslist worden. Indien men erin slaagt een fiscaal pact af te sluiten waar perspectief geboden wordt voor een consistenter, betrouwbaarder en sterk vereenvoudigd fiscaal regime dat kan dit ongetwijfeld nog fors oplopen.
We moeten in elk geval veel meer ambitie tonen dan een fiscale broekzak-vestzak operatie. Belastinghervorming dient niet alleen de politieke weegschaal van lasten en lusten uit de regeringsbegroting. Ze moet mee het onderliggende probleem aanpakken: de vaststelling dat wat de staat heeft beloofd, is gebaseerd op vooronderstellingen van economische groei die we niet gaan halen tenzij we de motor van welvaartscreatie sneller kunnen laten draaien. Dezelfde Europese rapporten die voor België een taks-shift bepleiten, benadrukken daarom ook structurele maatregelen voor bijvoorbeeld competitiviteit, innovatie, investeringen of arbeidsmarkt. De belastingdiscussie mag geen alibi zijn om die te ontlopen. Ze moet er integendeel toe bijdragen. Misschien dat eindelijk de grote fiscale hervorming vorm kan krijgen die ons land zo nodig heeft. De acceptatiegraad om in eigen land belastingen te betalen zal sterk verhogen indien er een geloofwaardig verhaal komt van een efficiëntere overheid.
Marc De Vos en Ivan Van de Cloot
