Naar overzicht

Erken rol van ondernemers en investeerders in welvaartscreatie

Innovatie omzetten in producten waar de wereld iets aan heeft, vergt onder­nemerschap van mensen die alert genoeg zijn én risico’s aandurven. Dat lijkt men vandaag te vergeten.

In de coronacrisis blijkt vlijmscherp dat de maatschappij alleen kan functioneren als iedereen zijn verantwoordelijkheid opneemt. En dat op basis van gepaste rollen voor markt, overheid, burgers en middenveld.

Door de coronacrisis wordt het debat daarover op het scherp van de snee gevoerd. Als de minister van Volksgezondheid verklaart dat ‘het niet de vrije markt is die de vaccins heeft geproduceerd’, omdat ‘al die onderzoekers

van Pfizer met belastinggeld zijn opgeleid’, dan is dat problematisch. Werkende vaccins tegen Covid-19 zijn het beste nieuws in maanden en dat is het resultaat van een intense samenwerking tussen de markt (farmasector) en de overheden (gezondheidsautoriteiten). Een vlotte verlossing lukt alleen als én de productie van vaccins meesterlijk gemanaged wordt én de vaccinaties lopen als een tierelier.

Verantwoordelijkheid van burgers en verenigingen


Naast de markt en de overheid zijn nog twee andere spelers cruciaal. Het is belangrijk dat in te zien. Zo is er de eigen verantwoordelijkheid van burgers. Hun wordt gevraagd regels te volgen en ze doen dat ook in groten getale. Tevens zijn allerlei verenigingen in de bres gesprongen om boodschappen te doen voor mensen uit risicogroepen en hebben vrijwilligers aangeboden bij te springen in de zorg.

Dat kritisch gekeken wordt naar tekortkomingen is onvermijdelijk, maar het is ook essentieel dat wat succes heeft niet uit beeld te doen verdwijnen door debatten die al te vaak vanuit een ideologische verbetenheid over overheid versus markt gevoerd worden. Uiteraard moeten we niet wegkijken van de problemen, maar er oplossingen voor zoeken. In deze crisis hebben we conflicten gezien over de rol van academische versus private labs. Conflicten dienen echter te leiden tot werkbare oplossingen. Er staat veel op het spel en dan is spanning niet van de lucht. Er is ook een perspectief. Hopelijk zijn tegen mei de risicogroepen gevaccineerd, waardoor we in een heel ander klimaat belanden.

Vandaag wil een bredere beweging alles interpreteren als een verwezenlijking van de overheid. Ik heb al fora meegemaakt waar de stemming overheerste dat alle grote doorbraken van overheidslabs kwamen en privébedrijven alleen maar winst maken op basis van die realisaties. Van een karikatuur gesproken.

Rockstereconoom Mariana Mazzucato


Mariana Mazzucato, die op veel door overheidsinstellingen georganiseerde internationale fora aan bod komt, is nu wat Thomas Piketty enkele jaren geleden was: een rockstereconoom. Er wordt gediscus­sieerd over de rol van de overheid bij de transformatie van de economie. Dat is relevant, maar het is geen nieuw debat.

Mazzucato ziet de rol van overheids­investeringen niet alleen als een kickstarter voor de economie, maar ook als een manier om ‘die dingen te doen die op dit moment helemaal niet worden gedaan’, wat het ‘directionele’ aspect van een industrieel beleid wordt genoemd. De voorbeelden die Mazzucato geeft, zijn echter niet altijd directioneel van aard. Zo had de Amerikaanse regering helemaal niet de bedoeling ‘het internet’ te creëren. Daar kwamen bovendien net zo goed belangrijke componenten van private spelers zoals Cisco en Corning bij kijken.

Er valt ook wel wat af te dingen op de voorbeelden in Mazzucato’s werk over de smartphone. Haar voorbeeld van het touchscreen betrof weerom geen toepassing van directionele financiering en gaat over een heel klein facet van de technologie achter het scherm. Er zijn wel voorbeelden van iets dat je de ‘ondernemende staat’ kan noemen, maar een correcte evaluatie daarvan is genuanceerder dan in het debat vaak gebeurt.

De realiteit is dat velen ondertussen vervreemd zijn van de rol van ondernemers en investeerders bij de welvaartscreatie.

Innovatie omzetten in producten vergt ondernemerschap


Ja, de overheid speelt een belangrijke rol in de financiering van de vaccins en het onderwijs. Dat is een deel van ons economisch model. Maar innovatie omzetten in producten waar de wereld iets aan heeft, vergt ondernemerschap van mensen die alert genoeg zijn én risico’s aandurven.

Hoe sneller nieuwe producten en processen getest worden via de markt, hoe krachtiger de economie zich ontwikkelt. Individueel weet niemand zeker welke opportuniteiten uiteindelijk levensvatbaar blijken. Alleen een proces van trial-and-error schept daar klaarheid in.

Omdat veel beslissingen fout uitdraaien en experimenten falen, is het verleidelijk te geloven dat we ondernemingen (of naties) beter kunnen leiden als we maar genoeg informatie verzamelen en slimmere mensen aan het roer zetten. Wat zou een comité onder het voorzitterschap van Winston Churchill beslist hebben over de toekomst van de computerindustrie? Als we de innovatie van de toekomst al kenden, zou ze er vandaag al zijn. Vooruitgang gaat via pluralisme, waarbij de markt uiteenlopende ideeën uittest én disciplineert: het is trial, maar ook het corrigeren van error. Ondernemerschap gaat over het waarmaken van potentie.

De coronacrisis heeft zware econo­mische schade toegebracht en diepe financiële putten geslagen. Ondernemerschap zal cruciaal zijn om de welvaartscreatie te realiseren die nu van essentieel belang is. Rechtszekerheid is daarvoor de conditio sine qua non.