Vier vragen over de noodzaak van besparen in de sociale zekerheid

'Eerst fundamenteel debat voeren'

Bart De Wever heeft alweer een knuppel in het hoenderhok gegooid: we zullen de volgende jaren nog extra moeten besparen, en daarbij komt de sociale zekerheid in het vizier. Coalitiepartners CD&V en MR reageren afwijzend.

"Om het structurele begrotingstekort van 11 miljard euro weg te werken, zullen we ook de komende jaren nog moeten blijven besparen. Enkel in de sociale zekerheid valt nog veel geld te rapen", liet De Wever zaterdag optekenen in een interview in De Tijd.

Hij herhaalde dat gisteren nog eens voor de televisiecamera's in een pittig debat in De zevende dag met sp.a- voorzitter John Crombez. Die wierp De Wever prompt voor de voeten dat hij nog maar eens wil besparen op de kap van de zwaksten in deze samenleving. Daarmee lijkt de sociale zekerheid de volgende weken opnieuw in het oog van de storm te gaan belanden.

1 Kan er écht enkel in de sociale zekerheid worden bespaard?

"Ik betwijfel dat ten stelligste", stelt Ivan Van de Cloot, hoofdeconoom van de denktank Itinera. "Ik besef het, dit is een inconvenient truth, maar ook deze regering durft niet echt keuzes te maken. Alle budgetten krimpen een beetje, men hanteert de kaasschaaf en klopt zich vervolgens op de borst omdat er x aantal miljoenen bespaard is. Ik vrees evenwel dat het vooral om schijnbesparingen gaat, waarvan binnen enkele jaren zal blijken dat ze weinig of niets hebben uitgehaald omdat de structuren intussen gewoon overeind zijn gebleven.

"Veel overheidsmanagers kunnen vandaag niet echt meer managen: ze reorganiseren hoogstens hun dienst of overheidsbedrijf ietwat, in functie van automatiseringen of veranderende noden. Maar de starre structuren en ambtenarenstatuten houden échte besparingen en diepgaande hervormingen tegen. Waarom bijvoorbeeld kunnen we vandaag het debat over het aparte ambtenarenstatuut nog altijd niet aangaan, waarom zouden zij niet tewerkgesteld kunnen worden als gewone werknemers, die verschoven of ontslagen kunnen worden als de veranderende omstandigheden dat vereisen? Ook N-VA durft die doos van Pandora voorlopig niet te openen."

2 Waarin kan eventueel wel het mes gezet worden in de sociale zekerheid?

"Er is al veel bespaard in de sociale zekerheid. Bij heel wat takken, zoals de kinderbijslag, denk ik dat we op het bot zitten", zegt Frank Vandenbroucke, professor sociaal en werkgelegenheidsbeleid aan de KU Leuven."Je kunt bijvoorbeeld de financieringstechnieken in de gezondheidszorg aanpakken, door in ziekenhuizen niet langer de opsplitsing te maken tussen honoraria en dagprijs. Daar is Maggie De Block (Open Vld) trouwens al mee bezig. Maar in een samenleving als de onze zul je meer uitgeven aan de gezondheidszorg. Dat staat in de sterren geschreven."

De Wever stelt zich hardop de vraag of er niet bespaard kan worden door de vakbonden de werkloosheidsvergoedingen niet langer te laten uitbetalen. Vandenbroucke: "Dat is een uitspraak van iemand die niet rond zich heen kijkt. In verschillende Europese landen spelen de vakbonden een belangrijke rol inzake de organisatie van de werkloosheidsuitkeringen. Ook in Denemarken, dat vaak als voorbeeldland wordt genomen."

Ivan Van de Cloot ziet dat anders. "Al te veel structuren binnen die sociale zekerheid zijn vandaag nog gewoon geënt op de uitbetaling van centen. De uitbetaling van werkloosheidsvergoedingen door de vakbonden, waarvan heel wat internationaal empirisch onderzoek aantoont dat dit economisch niet zo onschuldig is als het lijkt, is daar natuurlijk een mooi voorbeeld van. In tijden van verregaande automatisering zijn alle pure uitbetalingsactiviteiten haast een belediging voor al de werkkrachten die zich daar nog mee bezig moeten houden. Er is dus ongetwijfeld ruimte voor een rationalisering die verder gaat dan een pure efficiëntie-oefening. En of we die middelen dan besparen, of ze elders inzetten, dat wordt dan een politieke discussie."

3 Wie dreigt die extra besparingen dan vooral te voelen?

"Je moet zeer voorzichtig zijn met besparingen in die huishoudens waar een uitkering de voornaamste bron van inkomsten is", zegt Rudi Van Dam, expert bij de FOD Sociale Zekerheid. "Die gezinnen zitten namelijk al onder de armoedegrens, omdat de uitkeringen in ons land al veel lager liggen dan in andere Europese landen. Je moet als overheid verder gaan dan de symptomen bestrijden, en een structureel antwoord bieden aan mensen die moeilijk toegang hebben tot de arbeidsmarkt."

4 Kunnen we het ook anders, en slimmer, aanpakken?

Ivan Van de Cloot:"Ik denk dat we het debat over de hervormingen of besparingen in de sociale zekerheid eerst moeten objectiveren, alvorens het politieke debat te voeren. Waar dient die sociale zekerheid anno 2016 nog toe, kunnen we eerst een kosten-batenanalyse maken waarbij we niet in politiek gehakketak verzanden?

"De échte vraag is in mijn ogen de opportuniteitsvraag: is wat we anno 2016 allemaal doen op het vlak van sociale zekerheid nog wel logisch, in verhouding tot het prijskaartje dat daaraan vasthangt? Misschien moeten we hier wat besparen en daar net wat meer meer investeren. En kunnen we dan ook de vraag stellen of het zo evident is dat we het beschikbare budget anno 2016 op dezelfde wijze inzetten als in 2006? Dat lijkt me niet, en net daarom lijkt het me essentieel om nu eerst een debat te voeren dat een stuk fundamenteler is dan een klassiek robbertje links-rechts."

Dit artikel verscheen op 11/01 in De Morgen