Stop met kop in het zand te steken
Centrale banken en centraal bankiers moeten niet populair zijn, ze moeten in alle onafhankelijkheid hun kerntaken uitvoeren. Maar dat is vaak buiten de politiek gerekend.
Nooit meer de Greenspan doctrine. Dat was de grote les uit de financiële crisis. Volgens Alan Greenspan, van 1987 tot 2006 gouverneur van de Amerikaanse centrale bank, moesten centraal bankiers niet luchtbellen proberen te voorkomen. Ze moesten alleen het puin opruimen nadat de bel gebarsten was. Dat dat leidt tot een monetair beleid met een systematisch te lage rente die bellen blaast, zag hij pas in toen het te laat was. Nu hebben we in Europa een Mario Draghi die bij elke hindernis een reden ziet om de extreme monetaire injecties te behouden.
Een centrale bank moet in de eerste plaats de financiële stabiliteit bewaken en een centraal bankier moet niet populair zijn. Het is zijn taak de alcohol weg te halen voor het feestje uit de hand loopt. De meeste centraal bankiers zijn daarvoor niet uit het juiste hout gesneden. Zij die op tijd waarschuwden voor de te snelle woningprijsstijgingen werden tegengewerkt. Niet alleen door de lobby's, ook door de Nationale Bank (NBB).
Intussen volgt KBC al enkele jaren zelf op of de woningmarkt overspannen is. Problematisch is dat de excessen eerder opgebouwd werden, maar nu nog uitgezweet moeten worden. In het ideale scenario blijven de prijsstijgingen gematigd zodat de inkomens hen inhalen.
Het is natuurlijk voor een stuk de wereld op zijn kop dat commerciële banken de toezichthouder aansporen om voorzichtigheid te preken inzake kredietverlening.
Van de vorige gouverneur van de NBB Luc Coene kreeg ik een luisterend oor. Ik wees hem er onder meer op dat in Nederland de ontsporingen in de woningsector 15 jaar lang het gevolg waren van een hypotheekaftrek die de huizenprijzen opzweepte. Coene liet de eerste overwaarderingsanalyses opstellen door de NBB. Beter laat dan nooit.
Nu de NBB en de private banken eindelijk voorzichtiger omspringen met hypothecaire leningen wil de politiek niet mee. Ze voelt aan dat velen het afkoelen van een vastgoedfeestje niet zullen toejuichen. Er zat eerder al een haar in de boter toen de federale regering de NBB verhinderde om hogere kapitaalwaarborgen voor hypothecair krediet op te leggen. Nu wil Vlaams minister van Financiën Bart Tommelein (Open VLD) niet dat er meer voorzichtigheid komt in de verhouding tussen een lening en een huisprijs (loan-to-value). Zo'n regulering is sinds de financiële crisis nochtans de meest aanbevolen piste in de academische literatuur.
Schone schijn
Ook vroeger botste de Nationale Bank met de politiek. Haar suggestie om de plafonds voor de gegarandeerde rente op levens-verzekeringen te verlagen werd jarenlang genegeerd. De politiek ligt minder wakker van financiële stabiliteit dan van schone schijn.
Ik was het niet altijd met Coene eens, maar ik heb hem publiek verdedigd toen Kris Peeters (toen Vlaams minister-president) hem in 2012 aanviel in de media. Coene moest zijn boodschappen rechtstreeks aan de regering overmaken en ze niet openlijk ventileren, vond Peeters. Heeft de bevolking geen recht op transparantie? Hoe ironisch dat ook de gouverneur van de centrale bank aan den lijve moest ondervinden dat het establishment niets liever doet dan te kritische economen terugfluiten. Er is in dit land al veel schade aangericht door de kop in het zand te steken.
Over het belang van de onafhankelijkheid van de centrale bank zijn tonnen papier volgeschreven. Dat belang botst natuurlijk met de Belgische plantrekkerij, waarbij de NBB politiek wordt ingezet. Eerder moest ze al arbitreren rond onder meer de financieringswet, de berekening van de nucleaire rente op kerncentrales en de Arco-holding.
Een periodieke spanning tussen de politieke wereld en het hoofd van de centrale bank is onvermijdelijk als je beseft waar de oorsprong van de scheiding tussen het monetair en het budgettair beleid ligt. Historisch zijn genoeg voorvallen opgetekend waarbij de politieke heersers in de verleiding kwamen om snel wat geld te creëren om geen harde beslissingen te moeten nemen.
De vraag is of de centrale bank door die 'mission creep', dat oprekken van haar missie, niet in moeilijkheden komt bij het uitvoeren van haar kerntaken. Denk aan de politieke druk op de NBB om toe te staan dat Optima de bankactiviteiten van Ethias kon overnemen na de crisis. De alcoholische dranken evacueren voor het feestje ontspoort, verloopt dus niet altijd zoals het hoort, ook in België niet.
Onze overheid slaagde er in goede tijden niet in de baten van de dalende rentelasten op te sparen voor de vergrijzing, ze zette die om in permanente nieuwe uitgaven. De energie die was opgebracht om een deel van de vergrijzing budgettair te prefinancieren werd verkwanseld. Dat we enorme kansen aan het verliezen waren, werd nochtans heel krachtig wereldkundig gemaakt door individuele waarnemers. Tot groot ongenoegen van de beleidsmakers, die elkaar bloemen toewierpen voor hun begrotingswerk.
Toekomstige generaties
Nochtans was het niet moeilijk in te zien dat de sale-and-lease-backconstructie voor overheidsgebouwen en het kraken van de pensioenfondsen niet echt in het belang van de toekomstige generaties waren. Pas jaren na datum maken ook instellingen als de NBB de analyse dat toen kansen gemist zijn. Terwijl die instellingen in theorie beschermd worden om in alle onafhankelijkheid posities in te nemen die de machthebbers van het moment tegen de borst stuiten.
Als de piramidespelbouwers volop bezig zijn, is er weinig appetijt voor kritische geluiden. Geen krachtiger beeld daarvoor dan de cartoon met de twee bioscoopzalen. In de eerste zaal draait de film 'Onaangename waarheden'. Maar alle mensen schuiven echter aan bij de tweede film 'Geruststellende sprookjes'.
Deze opinie verscheen in De Tijd op 24 november 2017
