Sancties en hun pijnlijke impact

In de eerste zes maanden na de Russische inval in Oekraïne heeft Rusland 158 miljard euro verdiend met de export van fossiele brandstoffen, zoals steenkool, olie en gas. De Europese Unie importeerde daar zo'n 54 procent van, goed voor zowat 85 miljard euro[1]. Terwijl voor de jaren 1990 economische sancties lang in onbruik waren buiten de gevallen van Rhodesië en Zuid-Afrika, kende de wereld nadien veel sancties gaande van Haïti over Joegoslavië tot Irak. In het geval van Irak waren ze zo berucht ondoeltreffend dat nadien minder sancties tegen landen gebruikt werden maar eerder specifiek gericht op individuen of bedrijven[2]. Dit betekende ook dat bedrijven (waaronder banken) zelf belangrijker werden voor het uitvoeren van sancties, maar ook een steeds grotere aansprakelijkheid voor het schenden van sancties opliepen.

Onderzoekers komen al erg lang tot de conclusie dat economische sancties zelden erg effectief zijn geweest[3]. Vaak hebben internationale sancties ertoe geleid dat leiders (bestaande) binnenlandse problemen konden presenteren als gevolg van de sancties[4].  Algemene sancties hebben vaak weinige impact hadden regimes. Minder algemene en op specifiek gerichte producten gerichte sancties worden wat effectiever beoordeeld[5].

Vergelijking met Iran

De sancties creëren in het betrokken land nochtans niet alleen tekorten maar zorgen er typisch voor lagere groei en inflatie door hogere invoerprijzen. Of ze op zich voldoende zijn om Rusland te doen inbinden, is erg twijfelachtig. Zo drijven de sancties tegen Rusland het land nog naar een intensere band met andere landen zoals Iran. De Iraanse eigen ervaring met sancties was dat de export van Iraanse olie naar Europa dan wel terugviel maar dat de vraag vanuit China dit compenseerde.

De sancties tegen Iran bereikten nauwelijks het beoogde doel. Ondertussen zijn er al sancties tegen Iran sinds 1979. Finaal hebben ze weinig gedaan om het regime een andere politieke koers te doen varen. Volgens velen hebben ze Iran nog meer vastberaden gemaakt. De regering-Trump breidde de sancties tegen het nucleaire programma van Iran nog uit. Dit zorgde dan wel voor minder inkomsten uit olie-export en deed de economie tijdelijk in een recessie belanden. Uit onderzoek van de Universiteit van Maryland bleek dat driekwart van het Iraanse publiek de groeiende nucleaire activiteiten van Teheran bleef steunen. Het resultaat van de sancties was dat de positie van de hardliners in Iran werd versterkt. In 2016 waarschuwde de Amerikaanse minister van Financiën Jack Lew dat het overmatig gebruik van sancties hun effectiviteit reduceert en de leiderschapsrol van de VS beschadigt[6]. De geschiedenis van sancties tegen Iran vormen een ontnuchterende les voor het Westen.

De sancties tegen Rusland

Sancties hebben vaak een negatieve impact op de sanctionerende landen zelf. Dat is nu met de sancties tegen Rusland niet anders. De hoge gas- en brandstofprijzen leidden ertoe dat Rusland dit jaar meer verdiende met zijn export van fossiele brandstoffen dan vorig jaar. De export van het land is dan wel lager in volume maar steeg in waarde door de hoge prijzen. Europa doet dan wel veel moeite om zijn afhankelijkheid van Russische export zo sterk mogelijk te reduceren. China, de Verenigde Arabische Emiraten, India, Egypte en Turkije nemen veel meer af dan voorheen. Waar de sancties de Russische export het meest treffen zijn de steenkoolmijnen waar het land veel minder alternatieve afnemers voor vond.

Vaak wordt er gesuggereerd dat de sancties ertoe kunnen leiden dat Russische oligarchen hun steun aan het regime van Poetin zouden opschorten. In deze fase lijkt Poetin daar echter veel minder van wakker te liggen dan men had gehoopt. Dit is in lijn met onderzoek dat stelt dat dictators typisch zelden van de macht verdreven worden door economische sancties. Poetin heeft al jaren het economisch lijden van zijn bevolking gebruikt om het Westen te demoniseren. Iets anders is de verzwakking van het regime door het gezichtsverlies op het strijdterrein. Zeker als de situatie uitzichtloos begint te worden wanneer er nog steeds doodskisten thuiskomen bij de Russische moeders van soldaten.

Inflatie in de EU

Wat zeker is, is dat bedrijven en bevolking in de EU enorm getroffen worden door de hoge inflatie en dat die problemen niet snel zullen wegebben. De inflatie is immers dieper geworteld dan velen het voorhouden. De verstoring van de aanvoerketens predateert ook de energiecrisis met de aanbodproblemen tijdens de coronacrisis. Echter ook op langere termijn is er inflatiedruk door lagere bevolkingsgroei en China dat na zoveel jaren geen bron meer is van deflatie maar net bijdraagt aan de globale prijsstijgingen. De laksheid van het beleid van centrale banken is niet iets van gisteren. Die staat immers in direct verband met overheden die er niet in slagen af te kicken van structurele overheidstekorten. Niet alleen hebben de monetaire overheden te laat aangevat met de verstrakking van de rentes. Omdat ze onvoldoende ruggengraat hebben, zullen ze bij een verder verzwakkende conjunctuur ook niet doorzetten. De inflatie krijgt dan de kans om opnieuw aan kracht te winnen en dieper de maatschappij te besmetten.

Het is goed mogelijk dat Poetins machtsbasis meer en meer onder druk zal komen door het militaire gezichtsverlies. De Europese Unie zal echter ook meer en meer zijn deel krijgen van maatschappelijke onrust. Hoeveel electorale pandoeringen zullen regeringspartijen nog moeten incasseren?