Politiek is geen modeproduct
Voorspellen rampzalige opiniepeilingen en ledenbestanden het einde van de klassieke politieke partijen? Ik twijfel. Binnen de krijtlijnen van een democratische rechtsstaat gedijen een beperkt aantal ismen: het liberalisme, het socialisme, het nationalisme, conservatisme en het ecologisme. Daarvan zijn politieke partijen, met variaties van ideologische zuiverheid, nationale traditie en vluchtige moderniteit, de incarnatie.
Geen enkele ideologische stroming is gepredestineerd tot historische irrelevantie. Tijden verschillen, maar de waarden en afwegingen blijven. Waar trekken we de grens tussen vrijheid en verplichting, tussen solidariteit en verantwoordelijkheid, tussen identiteit en diversiteit, tussen traditie en vernieuwing, tussen milieu en mens? Dat zijn de eeuwige kernvragen van het samenleven vanuit respectievelijk liberale, socialistische, nationalistische, conservatieve en ecologische visie.
Wie van partijpolitiek een modefenomeen wil maken, keert vaak van een kale reis terug. In Vlaanderen hebben zowel de liberalen als de christendemocraten zichzelf willen verruimen tot brede volkspartijen: van de oude PVV en CVP tot de nieuwe Open VLD en CD&V. Finaal verschrompelen beide al jaren tot een marginale schaduw van hun vroegere zelf, nu tot op de rand van het existentiële.
Op zoek naar zichzelf
In plaats van een wanhopige zoektocht naar de nieuwste mode moeten de klassieke partijen misschien op zoek naar zichzelf. Is het normaal dat een liberale partij sinds de eeuwwende de ontsporing van de overheid en begrotingschaos overziet? Is het normaal dat de christendemocratie het reveil van nationale identiteit en het einde van het multiculturalisme aan zich voorbij liet gaan? Is het normaal dat socialisme de zorgen van de arbeidersklasse en de zwakkeren in onze samenleving aan extremisten heeft gelaten? Is het normaal dat immigratie en klimaat konden gekaapt worden door alternatieve nichepartijen?
De klassieke politieke partijen zijn niet ingehaald door de geschiedenis: ze hebben zichzelf verloochend, hun principes laten recupereren door nieuwe politieke talenten, om uiteindelijk hun kiezers te zien wegvloeien naar een nieuwbakken diaspora. Ze hebben zichzelf verpletterd onder hun verslaafdheid aan macht en hun onvermogen tot bestuur. De partij werd ondergeschikt aan de loopbaanambitie van toppolitici voor wie de offers van leiderschap een bedreiging in plaats van een plicht zijn.
De kiezer verwacht en beloont beleid. Decennia van gemakkelijke vrede, permanent mediakabaal, onbezonnen beloftecultuur en systemisch bestuursfalen hebben de kiezer decadent gemaakt. De partijversnippering trekt de politiek in een doodspiraal van electoraal opbod dat leidt tot bestuurlijke onmacht dat leidt tot nog meer opbod. Alleen door te herverkavelen kunnen er opnieuw werkbare meerderheden ontstaan. Maar hoe?
Het onderliggende probleem komt groter terug
De weg vooruit is misschien Vooruit. Onder Conner Rousseau herontdekt die partij basisbesognes van haar klassieke achterban, waarmee extreemrechts was gaan lopen. Maar wie een beweging wil zijn en op personencultus teert, doet in Vlaanderen wat Donald Trump deed in Amerika, Boris Johnson in het Verenigd Koninkrijk en Emmanuel Macron in Frankrijk. Het duurt zolang het duurt. Dan komt het onderliggende probleem groter terug.
Democratie vergt partijen met een stabiele ruggengraat en een duidelijk kompas, politiek leiderschap dat partijbelang met algemeen belang verzoent, belangengroepen die het compromis steunen en verantwoordelijke burgers die niet van alle levensvragen politieke vragen maken. Ons falen is collectief en vergt een collectieve democratische renaissance. Partijen zijn geen modeproducten met houdbaarheidsdatum. Ideologie is geen wegwerpproduct. Wie dat negeert, organiseert het verval van de democratie.
Weergave van column in Trends, geschreven in eigen naam.
