Hey teachers don’t leave our kids alone (anymore): De impact van de sluiting van de scholen op het leerniveau van de leerlingen

Wat is de impact van de sluiting van de scholen op het leerniveau van de leerlingen in het lager onderwijs? Wat is de impact op de ongelijkheid tussen leerlingen en op de ongelijkheid tussen scholen onderling? De afgelopen maanden werden daarover veel verklaringen afgelegd zonder dat die gebaseerd waren op een becijferde analyse. Nu het aantal coronabesmettingen weer stijgt en het spookbeeld van een eventuele nieuwe lockdown dichterbij komt, dringen feitelijke antwoorden zich op.

Van 16 maart tot 18 mei sloten in het hele land de scholen. Op 24 april 2020 stelde de Nationale Veiligheidsraad een geleidelijke versoepeling van de maatregelen voor - in een verschillend tempo voor de verschillende gewesten. In de Franse Gemeenschap mochten de leerlingen uit het eerste en het tweede leerjaar in het lager onderwijs vanaf 25 mei 1 dag per week opnieuw met de boekentas op stap. Vanaf 18 mei hadden de leerlingen van het zesde jaar al twee dagen per week opnieuw les. Op de andere dagen en voor de andere jaren was er nog geen school. In Vlaanderen mochten de leerlingen van het eerste en het tweede jaar 4 dagen per week terug naar school. Voor de leerlingen van het zesde jaar bleef het schoolbezoek voorlopig beperkt tot 2 dagen per week. Voor de andere dagen en de andere jaren was er geen school, maar de Vlaamse leerlingen kregen wel 4 uur ‘preteaching’ per dag.

Vlaanderen trok in feite onmiddellijk na de Paasvakantie al de kaart van het afstandsonderwijs om te vermijden dat het hele schooljaar verloren zou gaan. Op die manier werd ook de terugkeer naar de klassen voorbereid. Niet iedereen volgde les via het scherm: men schat dat in de zone Antwerpen één op drie leerlingen in het lager onderwijs niet (onmiddellijk) van die nieuwe manier van lesgeven kon genieten. We zouden dan ook kunnen stellen dat de leerlingen die op 18 mei opnieuw aan de schoolpoort stonden op dat moment 34 schooldagen hadden gemist. Zij die niet meer naar school terugkeerden, zullen 65 schooldagen thuis hebben gezeten (op een totaal van 182 schooldagen) of dus ongeveer een derde van het hele schooljaar.

Half schooljaar achterstand en 20% meer ongelijkheid

Als men ons dan vraagt welke impact de sluiting van de scholen op de schoolresultaten had, zouden we in een eerste schatting kunnen stellen dat de leerlingen gemiddeld één zesde tot één derde van een schooljaar achterstand hebben opgelopen. Sommigen zullen beweren dat die inschatting te ruim is, omdat men het afstandsonderwijs geen rekening is gehouden. Anderen zullen dan weer aanvoeren dat de impact in werkelijkheid nog groter is, omdat het derde trimester ook het intensiefste trimester van het schooljaar is.

Maar hoe zit het nu echt? In een studie[1] van Visiting Fellow Kristof De Witte en Joana Maldonado worden de resultaten op gestandaardiseerde tests voor leerlingen van het zesde leerjaar in het lager onderwijs in Vlaanderen op het einde van juni 2020 vergeleken met de resultaten van hun voorgangers in het zesde leerjaar in de jaren 2019, 2018 en 2017, en dit voor verschillende vakken (wiskunde, wetenschap en technologie, Frans en Nederlands). Die gestandaardiseerde test wordt door Katholiek Onderwijs Vlaanderen georganiseerd en op vrijwillige basis afgenomen door de scholen. In 2020 namen ongeveer 400 scholen deel aan de tests - tegenover 1.100 in 2019. Meerdere scholen hebben elk jaar al hun medewerking verleend aan de tests, zodat we voor die specifieke scholen een duidelijk zicht krijgen op de evolutie van de resultaten van hun leerlingen. Uit een vergelijking van de resultaten van de deelnemende leerlingen in 2020 met de resultaten van hun voorgangers leren we het volgende: voor alle onderzochte vakken is er een daling: gemiddeld 33% voor wetenschappen en technologie, 30% voor Nederlands en Frans en 19% voor wiskunde. Gemiddeld genomen bedraagt de daling van de schoolresultaten voor al deze vakken samen 25%. Rekening houdend met de toegepaste normalisering voor die gestandaardiseerde tests stemt een daling van 25% overeen met een half schooljaar achterstand. En dat is nog niet het hele verhaal: de sluiting van de scholen vergrootte ook de verschillen tussen leerlingen en tussen scholen. De studie toont immers aan dat de ongelijkheid in de resultaten van de tests van leerlingen binnen dezelfde school met 17 tot 20% toenam. Die vaststelling weerspiegelt de verschillende manier waarop de leerlingen thuis worden begeleid. Voor zover niet in alle scholen het onderwijs op afstand even goed was georganiseerd en rekening houdend met de sociale diversiteit van de leerlingen zorgde de sluiting van de scholen dus ook voor een toename van de ongelijkheid tussen de scholen (7% voor wiskunde en 18% voor Nederlands). De daling van de schoolresultaten en de toename van de ongelijkheid blijken het grootst te zijn bij leerlingen uit kansarme families. Nog verrassender is het feit dat de daling van de schoolprestaties even opvallend is bij de sterke leerlingen als bij de zwakke leerlingen. Men kan dus wel stellen dat de coronacrisis een algemene daling van de leerniveaus heeft veroorzaakt en daarnaast ook nog eens de ongelijkheid tussen scholen en leerlingen heeft versterkt - een ongelijkheid die in België al hoger lag dan in de meeste andere landen (zie Hindriks en De Witte, De Geslaagde School, 2017).

Impact zomerscholen meten

Hoe is de situatie in het Franstalig onderwijs? Voor zover wij weten, werd in dit landsgedeelte geen enkele gestandaardiseerde evaluatie uitgevoerd, waardoor we alleen maar een veralgemening kunnen maken op basis van de studie in de Vlaamse scholen. Aangezien de Franstalige scholen trager heropenden en preteaching niet zo systematisch werd ingevoerd in het zuiden van het land, mogen we aannemen dat de leerachterstand van de leerlingen in Franstalig België nog groter is dan in Vlaanderen - wellicht meer dan een half schooljaar. Dit is een achterstand die we zo snel mogelijk zullen moeten wegwerken door alle beschikbare middelen en alle betrokken partijen in de onderwijswereld te mobiliseren - niet alleen om de leerlingen die het moeilijk hebben op te sporen en te ondersteunen, maar ook om op een doeltreffende manier het tekort aan leerkrachten weg te werken. Hindriks en Dewitte reiken hiervoor concrete oplossingen aan in De (her)vormende School van 2018. Ter informatie: Vlaanderen organiseerde de afgelopen maanden ook op grote schaal zomerscholen om een deel van de achterstand weg te werken. Het zou interessant zijn om de impact van die maatregelen te evalueren. Want meten is weten …

[1] Kristof De Witte & Joana Maldonado, De effecten van de covid19 crisis en het sluiten van scholen op leerlingprestaties en onderwijsongelijkheid, Leuven Economische Standpunten 2020/81.