Democratie boven
Deze week organiseert de Amerikaanse president Biden een wereldtop voor democratie. Het initiatief bevestigt de stille verdeling van de wereld tussen vrijheid en onvrijheid. Ooit leek democratie voorbestemd om een mondiale template te worden. Dat was in de nadagen van de val van de Sovjet-Unie, toen de wereld het hoogtepunt van Amerikaanse macht en een tijdelijk einde van de geschiedenis beleefde.
Dat moment ligt achter ons. Internationale rapporten documenteren intussen al vijftien jaar democratisch verval dat bijna drie-vierden van de wereldbevolking treft. Verschillende varianten van autoritarisme zijn globaal in opmars, al dan niet met behoud van pseudo-democratische vijgenbladen zoals verkiezingen, parlementen, grondwetten en hoge rechtbanken.
We beleven een periode waarin zelfs de inherente minderwaardigheid van democratie als staatsmodel opgang maakt. China is daarvan de drijvende protagonist. De grootste economische wederopstanding in de wereldgeschiedenis, enorme sprongen in welvaart en welzijn, de pandemie in een houdgreep: ziedaar de proefondervindelijke superioriteit van het Chinese regime dat zelfs een heus beschavingsmodel claimt. Al wie het Westen en zijn individuele vrijheden decadent vindt, kan nu geloven in westers verval en de Chinezen imiteren.
Déjà-vu
Wie de geschiedenis van het communisme indachtig is, krijgt hier een déjà-vu. Het was ook in onze contreien lange tijd bon-ton, tot diep in de jaren 1960, om in de toenmalige Sovjet-Unie een heilstaat te zien die grootschalige industrialisering en harmonieus samenleven zonder rauw individualisme belichaamde. Dat die Sovjet-Unie miljoenen doden en uiteindelijk een economisch en moreel kerkhof inhield, werd pas achteraf onbetwistbaar duidelijk.
De superioriteit van de vrijheid boven de onvrijheid steunt op de meerwaarde van creativiteit, van proberen en mislukken, van gedecentraliseerd beslissen en middelen toewijzen. Politieke democratie, individuele vrijheden inclusief eigendomsrechten, markten en private bedrijven: ze vinden elkaar in een systeem dat op de lange termijn centralistische planning klopt in de innovatie waarop uiteindelijk ook militaire macht steunt. De Chinezen kloppen ons in het bemeesteren van het coronavirus. Maar wij hebben wel de beste vaccins uitgevonden.
De inzet van de wereldtop voor democratie is of politieke en economische vrijheid nog een model is voor de eenentwintigste eeuw. Democratie verkeert niet alleen internationaal maar ook nationaal in crisis. In de Verenigde Staten en bij uitbreiding in alle westerse landen polariseert de samenleving en groeit de politieke chaos. Democratie vergt een gedeeld democratisch DNA bij de burgers, het middenveld, de bedrijven, de overheden en de politici. Dat hadden we in de oorspronkelijke Koude Oorlog nog op overschot. Nu veel minder.
Democratie kan autoritarisme nooit verslaan in simpele politieke daadkracht. Vrijheid is morsig en lastig.
Vrijheid is morsig en lastig
Democratie kan autoritarisme nooit verslaan in simpele politieke daadkracht. Vrijheid is morsig en lastig. Maar ze schept verbinding die in tijden van nationale crisis een reservoir van energie en goodwill blootlegt dat bij de onderdrukten van autoritaire regimes ontbreekt. Die verbindende vrijheid vergt discipline en opoffering. Ze moet verdiend worden, in elke generatie. We zijn dat verleerd. We moeten dat weer aanleren. Ons tijdsgewricht, met al zijn planetaire uitdagingen, is daarvoor een opportuniteit.
China is ervan overtuigd dat data-autoritarisme, het huwelijk tussen artificiële intelligentie en communisme, de vrijheid van de democratie zelfs in innovatie zal kloppen. Het zal aan ons zijn om te bewijzen dat we de democratie kunnen heruitvinden voor het technologietijdperk. Dat begint niet bij China maar bij onszelf. Zijn wij de erfenis van vrijheid waard die de generaties die de Koude Oorlog wonnen ons hebben nagelaten?
Weergave van column in Trends, geschreven in eigen naam.
