Bruto Nationaal Geluk
Maakt geld gelukkig? Hoe verschillend is de gelukservaring van de Belgen en tussen generaties? Maakt werken gelukkig of juist ongelukkig? Het zijn enkele van de sympathieke vragen waarmee het Belgisch ‘Nationaal Geluksonderzoek’ regelmatig de pers haalt. Een geluksprofessor, geluksambassadrice, gelukscoaches, geluksmeters: alles staat klaar om ons te helpen geluk te realiseren.
Ik heb daar een probleem mee. Natuurlijk niet met geluk als zodanig, maar wel met de onderliggende premisse dat geluk wetenschappelijk kenbaar en dus maakbaar is. Dat vind ik zowel onmogelijk als onwenselijk. Geluksmetingen werken als volgt. Op een schaal moeten deelnemers aangeven hoe (on)gelukkig ze zich voelen, hoeveel stress ze ervaren, hoe ze hun relatie en vriendschappen beoordelen, hoe gezond ze zijn, en zo meer.
We registreren dus gevoelsindicaties. Die zijn oppervlakkig, subjectief en relatief: het zijn eenmalige momentopnames, ze worden beïnvloed door de omstandigheden van dat moment, door de leeftijd, het geslacht en de culturele achtergrond van de respondenten, door de referenties die mensen impliciet hanteren, door hun opvoeding en waarden. Kunnen we op basis daarvan betrouwbare uitspraken doen over de geluksstaat van de samenleving? Ik denk het niet. We kunnen wel naar subjectieve welzijnsgevoelens peilen, maar we kunnen op basis daarvan menselijk geluk niet veralgemenen en objectiveren. Geluk is persoonlijk.
Louter welbehagen
Is ‘geluk’ ook niet veel meer dan zich goed te voelen? Aristoteles wist al dat echt geluk ligt in een goed en deugdzaam leven, in te doen wat de moeite waard is om te doen, in de verwezenlijking van ons menselijk potentieel, in het trotseren van de stormen van het leven. Het geluk dat in de peilingen wordt gemeten, is louter welbehagen. Dat is niet onbelangrijk. Maar als het de maatstaf wordt, dan ijken we onze samenleving op hedonisme, comfort en plezier. Ik denk dat we, als mens en als gemeenschap, meer mogen ambiëren.
Er is een contradictie tussen oppervlakkig welbehagen en diep geluk. Het eerste is leuk voor de persoon en voor de korte termijn. Het tweede is belangrijk voor de samenleving en de lange termijn. De ongelukkige gevoelens van een kind dat moet luisteren en de school moet ondergaan, wapent de volwassene met kennis, discipline en doorzetting. Tegenspoed en het knagend gevoel van onvervulde ambitie drijven velen tot werelds succes. Sinds Max Weber weten we dat het succesverhaal van onze welvaart geworteld is in een cultuur van hard werk, persoonlijke opoffering en uitgestelde voldoening. Een agenda die geobsedeerd is met hedonistisch plezier is, dus een strategie voor verval.
Een agenda is het inderdaad. Geluksmeting wordt gebruikt om beleid te inspireren. Als geld maar tot op een zeker inkomensniveau gelukkiger maakt, kunnen we beter meer geld van de rijken herverdelen. Als gezondheidsgevoel gelukkig maakt, moeten we mensen meer helpen om gezond te blijven. Dat zijn twee stellingen die al op basis van het Belgische Nationaal Geluksonderzoek zijn geformuleerd.
Politieke agenda
Geluk wordt dus een alibi om een politieke agenda te legitimeren. We krijgen de selectieve recuperatie van wankele geluksstatistiek voor politieke doeleinden. Dat is problematisch. Het is evident dat de politiek een belangrijke rol heeft. Geluk is overal verbonden met veiligheid, een gezonde leefomgeving, goed bestuur zonder corruptie, een sterke economie en veel werkgelegenheid. Voor die omgevingsfactoren is beleid mee verantwoordelijk.
Maar daarbuiten geldt het motto van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring: ‘Life, Liberty and the pursuit of Happiness’ zijn basisrechten voor de individuele mens. Elke mens moet kunnen nastreven wat voor hem of haar geluk betekent. De overheid moet die vrijheid tot unieke mensbeleving vooral vrijlaten. Ze moet zich niet inmengen, ze moet geluk niet politiseren. Ze moet focussen op Bruto Binnenlands Product dat gelukskeuzes mogelijk maakt, niet op Bruto Nationaal Geluk dat geluk organiseert.
Weergave van column in Trends, geschreven in eigen naam.
Ik heb daar een probleem mee. Natuurlijk niet met geluk als zodanig, maar wel met de onderliggende premisse dat geluk wetenschappelijk kenbaar en dus maakbaar is. Dat vind ik zowel onmogelijk als onwenselijk. Geluksmetingen werken als volgt. Op een schaal moeten deelnemers aangeven hoe (on)gelukkig ze zich voelen, hoeveel stress ze ervaren, hoe ze hun relatie en vriendschappen beoordelen, hoe gezond ze zijn, en zo meer.
We registreren dus gevoelsindicaties. Die zijn oppervlakkig, subjectief en relatief: het zijn eenmalige momentopnames, ze worden beïnvloed door de omstandigheden van dat moment, door de leeftijd, het geslacht en de culturele achtergrond van de respondenten, door de referenties die mensen impliciet hanteren, door hun opvoeding en waarden. Kunnen we op basis daarvan betrouwbare uitspraken doen over de geluksstaat van de samenleving? Ik denk het niet. We kunnen wel naar subjectieve welzijnsgevoelens peilen, maar we kunnen op basis daarvan menselijk geluk niet veralgemenen en objectiveren. Geluk is persoonlijk.
Louter welbehagen
Is ‘geluk’ ook niet veel meer dan zich goed te voelen? Aristoteles wist al dat echt geluk ligt in een goed en deugdzaam leven, in te doen wat de moeite waard is om te doen, in de verwezenlijking van ons menselijk potentieel, in het trotseren van de stormen van het leven. Het geluk dat in de peilingen wordt gemeten, is louter welbehagen. Dat is niet onbelangrijk. Maar als het de maatstaf wordt, dan ijken we onze samenleving op hedonisme, comfort en plezier. Ik denk dat we, als mens en als gemeenschap, meer mogen ambiëren.
Er is een contradictie tussen oppervlakkig welbehagen en diep geluk. Het eerste is leuk voor de persoon en voor de korte termijn. Het tweede is belangrijk voor de samenleving en de lange termijn. De ongelukkige gevoelens van een kind dat moet luisteren en de school moet ondergaan, wapent de volwassene met kennis, discipline en doorzetting. Tegenspoed en het knagend gevoel van onvervulde ambitie drijven velen tot werelds succes. Sinds Max Weber weten we dat het succesverhaal van onze welvaart geworteld is in een cultuur van hard werk, persoonlijke opoffering en uitgestelde voldoening. Een agenda die geobsedeerd is met hedonistisch plezier is, dus een strategie voor verval.
Een agenda is het inderdaad. Geluksmeting wordt gebruikt om beleid te inspireren. Als geld maar tot op een zeker inkomensniveau gelukkiger maakt, kunnen we beter meer geld van de rijken herverdelen. Als gezondheidsgevoel gelukkig maakt, moeten we mensen meer helpen om gezond te blijven. Dat zijn twee stellingen die al op basis van het Belgische Nationaal Geluksonderzoek zijn geformuleerd.
Politieke agenda
Geluk wordt dus een alibi om een politieke agenda te legitimeren. We krijgen de selectieve recuperatie van wankele geluksstatistiek voor politieke doeleinden. Dat is problematisch. Het is evident dat de politiek een belangrijke rol heeft. Geluk is overal verbonden met veiligheid, een gezonde leefomgeving, goed bestuur zonder corruptie, een sterke economie en veel werkgelegenheid. Voor die omgevingsfactoren is beleid mee verantwoordelijk.
Maar daarbuiten geldt het motto van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring: ‘Life, Liberty and the pursuit of Happiness’ zijn basisrechten voor de individuele mens. Elke mens moet kunnen nastreven wat voor hem of haar geluk betekent. De overheid moet die vrijheid tot unieke mensbeleving vooral vrijlaten. Ze moet zich niet inmengen, ze moet geluk niet politiseren. Ze moet focussen op Bruto Binnenlands Product dat gelukskeuzes mogelijk maakt, niet op Bruto Nationaal Geluk dat geluk organiseert.
Weergave van column in Trends, geschreven in eigen naam.
