Tax Shift: Quick fixes versus fundamentele belastinghervorming

Wij Belgen betalen véél belastingen

De fiscus roomt in België bijna 5 procentpunten meer af van wat onze economie ieder jaar genereert dan het gemiddelde van de eurozone. Als de belastingdruk in België even zwaar zou zijn als in onze buurlanden, zou het beschikbare inkomen van de Belgen en hun ondernemingen zowat 18 miljard euro hoger liggen.

‘Rechts’ vindt daarom dat Vadertje Staat (Grote Broer?) nu echt te veel in de immer te kleine zakken zit. ‘Links’ laat anderzijds niet na te wijzen op wat de staat allemaal levert in ruil voor ons belastinggeld – en dat er nog heel wat van het inkomen of vermogen niet wordt belast

Deze bijdrage wil dat onzalige geschil overstijgen. We willen verduidelijken hoe het belastingstelsel werkt, en waarom er verschillende belastingen naast elkaar kunnen (of moeten) bestaan. Een beter begrip van de manier waarop belastingen ons welzijn en ons gedrag beïnvloeden, moet ons helpen op een pragmatischer manier over hervormingen na te denken in plaats van het debat te verengen tot wie wat betaalt.

Is dit de 20e-eeuwse welvaartsstaat, of zijn het de uitwassen ervan? Hoe kan dit oude staatswezen overleven wanneer er een schuldenberg moet worden afgelost, onze bevolking veroudert, massale investeringen nodig zijn om onze fossiele- brandstofeconomie om te vormen, en Europa het vermogen verliest om de wereld te regeren?

Het hoeft geen betoog dat het Belgische fiscaal systeem aan hervormingen toe is. Dit is een pleidooi voor een maatschappij waarin het belastingstelsel annex de sociale zekerheid geen strijd ontketent tussen steuntrekkers en belastingbetalers, tussen schuldenaars en schuldeisers, maar net tot méér samenleving kan bijdragen.

Fiscaliteit heeft een belangrijke impact op ons leven. Ze heeft een invloed op hoe we onze arbeid inrichten, hoe we ons vervoer inrichten tot zelfs op de beslissingen in persoonlijke sfeer. Nadenken over een fiscale hervorming kun je beschouwen als het samenleggen van talloze puzzelstukjes. Eerst moet je duidelijk preciseren wat het doel is van een hervorming. Er is ondertussen een duidelijke consensus tot stand gekomen om de lasten op arbeid te verlichten zonder daarbij de herverdeling en andere fiscale doelstellingen uit het oog te verliezen. De basis daarvoor is het economische inzicht dat een belasting op het arbeidsinkomen belangrijke schadelijke gevolgen heeft. Dan is het wel belangrijk om dat inzicht te situeren in de context. Namelijk: er kan een consistente rangschikking worden opgesteld, van groeibevorderende belastingen tot economische schadelijke belastingen. Alleen dan vermijd je de valkuil dat je het probleem verergert in plaats van het op te lossen.

Taxshift

Discussies over een zogenaamde taxshift hebben gemakkelijk de neiging af te glijden naar een aantal tijdelijke quick-fixes. Zelfs in zo’n beperkte context is het belangrijk dat ook de economische invalshoek aan bod komt. Het is nuttig om naar plaatjes te kijken die de statische verdelingseffecten tonen van een verschuiving van belastingen van arbeid naar consumptie of vermogen. Maar dat alleen kun je nauwelijks een economische analyse te noemen.

Vergelijk het met een individu dat via Tax-on-web, de online module van de Belgische fiscus, verschillende cijfers als bruto-inkomen invoert om te bekijken wat hij of zij er netto van overhoudt. Dan begint het uiteraard pas. Op basis van dergelijke simulatie kan het individu overwegen om een bepaalde verandering in zijn arbeidsaanbod aan te brengen. Het is pas wanneer we gedragsveranderingen in rekening brengen, dat we van een economische analyse kunnen spreken. Dat kan dan op microniveau, of je kunt een poging tot aggregatie ondernemen op macroniveau. Even cruciaal zal het zijn om effecten op korte termijn te onderscheiden van langetermijneffecten.

Omdat in de context van een quick-fix er weinig ruimte is om een grootscheepse aanpassing te doen van de wijze waarop vermogens- en vermogensinkomsten belast worden, zal zo’n operatie noodzakelijkerwijs ook beperkter zijn in omvang. Het belasten van meerwaarde die binnen het jaar wordt gerealiseerd, is een mogelijk voorbeeld van zo’n quick-fix, als dat tegelijkertijd gepaard gaat met een verschuiving van de belasting op inkomen naar consumptie en vervuiling.

Fundamentele belastinghervorming

Een fundamentele belastinghervorming bestaat in de eerste plaat uit een bredere belastingbasis die lagere tarieven mogelijk maakt – tegenover het huidige model, met een uitgeholde basis en hoge tarieven. Mocht men toekomen aan een dergelijke belastinghervorming in plaats van enkele tijdelijke quick-fixes, dan wordt het nog belangrijker om dieper te gaan dan de effecten van statische microsimulaties. Dat lijkt niet meer dan evident, want het doel van een fundamentele belastinghervorming kan niet zijn om een bepaalde groep te bevoordelen ten nadele van een andere groep. Een te zware focus op statische effecten heeft zelfs het risico dat je uit het oog verliest waartoe de belastinghervorming dient. Als we vertrekken van de kost van een belasting als

totale kost = belasting + efficiëntiekost + compliance cost

dan focust de politiek vaak op de eerste term, namelijk op de discussie wie een bepaald bedrag afgenomen lijkt te worden. We hebben in deze bijdrage gewezen op het feit dat de finale incidentie echter anders kan zijn dan op het eerste gezicht lijkt. Een verlaging van de btw op energie of maaltijden kan bijvoorbeeld veeleer ten bate zijn van respectievelijk de elektriciteitsproducent of horeca-uitbater dan de consument. Fiscalisten hebben een belangrijke gevoeligheid voor de compliance cost in hun praktische ervaring met de extreme complexiteit van bepaalde belastingregels. Economen focussen dan weer typisch op de efficiëntiekost of in welke mate een belasting een excess cost oplevert voor de maatschappij boven op het opgehaalde bedrag. Uiteraard is er ook een interactie waarbij de complexiteit impact kan hebben op de andere termen.

Voor de economische analyse is het cruciaal de dynamische effecten te bestuderen van een belastingsstelsel. Al meer dan vijftig jaar geleden toonde de eerste economische analyse aan dat de manier waarop de vennootschapsbelasting kan leiden tot een verlaging van de lonen van werknemers afhankelijk is van de tijdshorizon. Dergelijke dynamische effecten analyseren is complexer en minder eenduidig dan velen wensen, maar ze negeren is geen optie. Dat zou equivalent zijn aan de cartoon waarbij iemand zoekt naar zijn autosleutels onder de straatlantaarn – niet omdat hij ze daar is kwijtgespeeld, maar omdat daar licht is.

“Tax shift, Waarom ons land een belastinghervorming nodig heeft” verschijnt op 27 juni bij Lannoo : http://www.lannoo.be/taxshift