Het publieke debat en de democratische instellingen versterken
Media & Public Debate
De eerste Sherpasessie in dit domein had moeten plaatsvinden op 8 november, met als thema de rol van de media. In de plaats van het groepsgesprek sprak Itinera afzonderlijk met de leidende stemmen in de perswereld. De mensen waarmee we spraken, stelden een aantal vragen op scherp. Kan - of moet - de media haar eventuele openbaredienstverlening financieren door middel van andere commerciële activiteiten, of zijn gerichte subsidies daarvoor een beter instrument? Is, nu iedereen met een smartphone reporter is geworden, de meerwaarde van de journalist eerder in duiding en interpretatie te vinden? Of maakt dat van iedere journalist een columnist? En is een 'live' beeld anderzijds dan wel objectief?
De eerste Brain Trustsessie vond plaats op 22 november. De strategische verhaallijnen waar het debat om draaide willen we in de komende maanden zo "chirurgisch" mogelijk uitwerken om héél preciés de obstakels en de by-passes te identificeren:
- Wat is er nodig om van een kwalitatief publiek debat te kunnen spreken? Waar en hoe vindt dat debat plaats – waar ligt de commons, hoe ziet de gedeelde publieke sfeer eruit?
- Als ‘informatie’ een essentiële bouwsteen is, waarover hebben we het dan? Real-time beelden? Stories? Context en duiding? En wie ‘cureert’ die informatie: de media, ons trust network, het onderwijs?
- Hoe construeren we – in het bijzonder ook jongeren - daaruit een gedeelde ‘waarheid’, een ‘realiteit’?
- En is die ‘waarheid’ voldoende om tot een échte dialoog, tot politiek debat in de ware zin te leiden? Of is er meer nodig dan feiten, kennis, rationele overwegingen?
De opvolggesprekken zoomden in op het belang van diversiteit in het medialandschap. Vraag was of de staat daarover dient te waken, ook en vooral als de pers en de media in het algemeen als de "vierde macht" willen of moeten fungeren.
People, Power, Parties
Voor het tweede thema - de democratische instellingen en de mate waarin de particratie daarmee interfereert - kregen de deelnemers Itinera's studie over politieke vernieuwing te lezen (elders op deze site te vinden). Daarin bracht Itinera verslag van de gesprekken met meer dan twintig politologen, bestuurskundigen en grondwetspecialisten over het wel en wee van die democratie in België. Centraal in die gesprekken kwam het begrip "politieke legitimiteit" naar voor, in de drie aspecten:
- Input legitimacy: voelen wij ons vertegenwoordigd door onze vertegenwoordigers?
- Throughput legitimacy: krijgen wij voldoende inzicht in hoe beleid tot stand komt?
- Output legitimacy: is het bezoek om de vier of vijf jaar aan het stemhokje de goede manier om de politiek rekenschap te doen afleggen, of hoe kan democratische controle beter?
De Brain Trust sessie van 31 januari ging verder op die aspecten in. Als keynote werd de werking van cumuleo.be en zusterwebstek transparencia.be voorgesteld; het hoeft weinig betoog dat het politieke bestel in ons land heel wat beter kan als het op transparantie aankomt. Het "open government" is in België nog niet voor morgen, niet wat de administratie betreft maar ook niet voor de wetgevende én de rechterlijke macht.
Ander belangrijk aandachtspunt voor de deelnemers was een herwaardering van het individu, en dan in het bijzonder de individuele volksvertegenwoordiger in het parlement. Kernvraag is: "waaraan heeft die zijn positie en/of macht te vinden?" Aan zijn of haar lokale machtsbasis? Aan televisie-optredens? Of aan de partij? De Brain Trust deelnemers hechtten groot belang aan de motieven, het verhaal achter de acties van iedere individuele politicus. En kan hij of haar precies daarop worden geëvalueerd?
Bottom-up politics
Is er nog politiek na - of naast - wat er zich afspeelt in de democratische instellingen? Kunnen we de samenleving van onderuit opbouwen?
De Sherpa sessie ging eerst dieper in op de principes en de praktijken van burgerpanels, aleatorische democratie, en de verhouding met de instellingen van de representatieve democratie. Vraag was welk instrument de democratie toelaat om op langere termijn beleid te voeren - waarbij de lange termijn al begint na de volgende verkiezingen. Het idee leeft, niet in het minst bij de beleidsmakers zelf, dat we van crisis naar crisis hobbelen. Maar de deelnemers zagen in die opeenvolging van crises eerder een mutatie, een transformatie, waar de klassieke instellingen - geïnfecteerd door de particratie - nog moeilijk een antwoord op vinden.
De Brain Trust sessie zag daarbij, onder meer, een rol weggelegd voor experten. De coronacrisis (!) liet al zien dat een technocratie geen ondubbelzinnig positieve interventie is voor een democratie-in-crisis. Deelnemers pleitten voor een evidence-informed - in tegenstelling tot evidence-based - beleid als denkpiste. Maar laat nu net het begrip "informatie" ook al niet langer boven elke verdenking verheven.
A New Democracy?
Onderwerp dus van de laatste reeks sessies in deze ideation phase van de Brain Trust : het moeilijke huwelijk tussen informatie en beleid, tussen technologie en democratie. Het hoeft weinig betoog dat de discussie vooral inzoomde op de impact van kunstmatige intelligentie op niet alleen het democratisch bestel maar de hele samenleving. De deelnemers trokken de lijn door van de opkomst van de (niet langer peer-to-peer) sociale netwerken aan het begin van deze eeuw over fake news tot de situatie vandaag waarbij vertrouwen in 'feiten' en 'waarheid', zelfs in wie wat wel of niet heeft gezegd, steeds meer onder druk komt te staan. Hoe kunnen we de ongekende mogelijkheden van kunstmatige intelligentie in welafgebakende gebieden - van gezondheidszorg over automatisering tot de creatieve sectoren - rijmen met de hertekening van hoe we met elkaar als individuen communiceren?
Daarmee is de eerste fase - het verzamelen van zoveel mogelijk zo nauwkeurig mogelijk gedefinieerde obstakels én omwegen op de road map naar een beter marcherend België achter de rug. We danken alvast de tweehonderd specialisten en ervaringsdeskundigen die hun tijd en inzichten met ons wilden delen. We gaan daar de komende weken mee aan de slag om ze in twee scenario's te verwerken: het "drijfzand"scenario dat de uitdagingen op scherp stelt én de kost van het niets doen, en anderzijds de road map waarmee de Brain Trust België vooruit wil helpen. Na de zomer brengen we de Brain Trust deelnemers samen om de prioriteiten vast te leggen en de meer dan honderd hefboompjes die we ondertussen identificeerden tot een werkbaar aantal te herleiden. Derde stap zal dan zijn het samenbrengen van de mensen die het zullen doen - politici en hun raadgevers, de controle-instellingen van ons land, de grote actoren uit het middenveld - en de mensen waarvoor we het uiteindelijk doen - de jongeren in al hun diversiteit. U leest het hier!