Meer maatschappelijke en duurzame toegevoegde waarde creëren
Energy & Transition
De eerste Sherpasessie van de Brain Trust in de as "duurzame ontwikkeling" vond op 25 oktober plaats. We danken nogmaals bijzonder hartelijk de deelnemende experten voor een prikkelende discussie over de obstakels en de hefbomen in de energietransitie.
De centrale vraag was hoe we het energielandschap van ons land op middellange termijn robuuster konden maken tegen de aanbod- (en de vraag-)schokken die die energietransitie onvermijdelijk met zich zal meebrengen, los van de verdere geopolitieke ontwikkelingen.
Hoe coördineren we die energietransitie? En wie neemt daarbij het voortouw? De overheid, de ondernemingen, nog andere organisaties? Door een energiemix vast te leggen of een klimaatdoelstelling voorop te stellen? Door de juiste prikkels uit te sturen? En zijn dat dan prijssignalen, subsidies of fiscale ingrepen, of een volledig uitgewerkt industrieel beleid? Welke randvoorwaarden moeten daarbij voldaan zijn: bevoorradingszekerheid of betaalbaarheid, inclusiviteit of uitstootnormen?
Hoe beschermen we met name de "gewone" energieverbruiker daarbij tegen al te grote schokken? En gaat anderzijds de transitie wel snel genoeg?
De eerste Brain Trustsessie met een groep diverse maar authentieke stemmen die met de input van de experten aan de slag gaan in deze as vond plaats op 15 november. Het gesprek ging dieper in op zin en onzin van subsidies voor fossiele brandstoffen en voor R&D, op de psychologische kant van de transitie en de do's en don'ts om een draagvlak bij de bevolking en bij ondernemingen te creëren, en het ontbreken van een systeemperspectief bij de beleidsmakers.
Innovation
Tweede thema in deze as, na de 'hardware' en infrastructuur uit het eerste thema, zoomde in op de 'software' van duurzame ontwikkeling: in hoeverre het menselijke kapitaal in ons land in staat is nieuwe ideeën te genereren en te valoriseren. Op 10 januari kwam een groep innovatie-experts bijeen om daarover van gedachten te wisselen. Zij werden door één van hen uitgedaagd met de vraag of en hoe onderzoekers en innovatoren (al) rekening moeten houden met de mogelijk negatieve effecten voor de brede samenleving van innovatie - effecten die vaak pas tientallen jaren later komen bovendrijven. (Wie een voorbeeldje wil, denk PFAS of Google...)
De experten gingen daarna dieper in op de verschillende stappen in het innovatieproces, op zoek naar obstakels die ons land ervan weerhouden zijn potentieel te verwezenlijken. Opnieuw bleek dat de rol van de overheid vaak niet precies genoeg wordt omschreven, dat innovatie niet enkel over technologie gaat maar ook een sociale component omvat, en dat het 'systeem' vooral goed is zichzelf in stand te houden en multi- of cross-disciplinariteit moeilijk in dat keurslijf in te passen valt. Een aantal rode draden in de aanbevelingen van het Brain Trust project tekenen zich nu al af.
Op 24 januari kwam dan de Brain Trust groep van de as duurzame ontwikkeling samen; in groten getale mogen we wel zeggen waarvoor onze oprechte dank. Het opzet was ambitieus: zijn de prikkels voor innovatie, zowel product- als procesinnovatie, zowel technologische als sociale innovatie, zowel in startups en spin-offs als incumbents, dezelfde? Is er een gemeenschappelijke diagnose of moeten we 'personae' onderscheiden die recht doen aan de verschillen in dat brede spectrum van innovatie?
De sessie diende, zoals altijd, in eerste instantie om ideeën en gedachtengangen te sprokkelen die we dan in opvolggesprekken uitwerken en waar mogelijk becijferen. Zonder op die analyse vooruit te lopen, is het duidelijk dat ecosystemen cruciaal zijn voor "goede" innovatie: een excellente kruisbestuiving tussen intellectueel eigendom, durfkapitaal en de 'software' van innovatie (netwerk, coaching, reviews, ondernemerschap, organisatie...).
Which sustainability?
Met een nauwkeurig zicht op de hardware en software van duurzame ontwikkeling, vatten we in de derde fase de koe bij de horens: welke duurzaamheid streven we eigenlijk na? En hoe meet je voortgang en succes af? In CO2-equivalenten, ppm, GDP-cijfers, planetaire grenzen, SDGs?
In de Sherpasessie wees de keynote speaker op het belang van trade-offs, de afwegingen tussen de verschillende dimensies van duurzaamheid. Zelfs binnen een domein zoals landbouw, is het bijzonder moeilijk zo niet onmogelijk om één synthetische indicator te vinden die (voortgang richting) "de" duurzaamheid zou meten. De deelnemers voerden een even boeiende discussie over het 'koolstofbudget' dat ons resteert om de wereldwijde temperatuurstijging onder een bepaald niveau te houden. Ook dat mag niet ontbreken op het dashboard van de Brain Trust, ook al wegens de vele en verscheiden positieve neveneffecten van het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen. Maar zelfs hier duiken trade-offs op, zeker wanneer we ook de sociale dimensies van duurzaamheid erbij betrekken. De indicatoren op onze boordtabel staan niet los van elkaar maar zijn achter de schermen op een complexe manier met elkaar bekabeld.
De Brain Trustsessie ging op hetzelfde elan verder, geïnspireerd door de vragen die keynote speaker Thomas Van Craen van Triodos opwierp. Hoe gaat de democratie om met de afwegingen die de wetenschappers identificeren? En in hoeverre blijft een discussie onder experten, ervaringsdeskundigen en geëngageerde burgers geen bubble waar de meerderheid van de bevolking weinig boodschap aan heeft?
A systems policy
De laatste sessies in deze eerste ideeënfase van het Brain Trust project gingen over de vraag welk beleid het systeem-België doorheen al die transities - energie, klimaat, digitaal... -- dient te sturen? Met "beleid" wordt niet uitsluitend "de politiek" bedoeld: een belangrijke les uit de twee dozijn sessies in de drie Brain Trust assen is dat het systeem immers veel dieper reikt dan het handvol Wetstraatbewoners dat de televisieschermen haalt. Het hele georganiseerde middenveld is vaker een verlengstuk van de staat dan een "tegenpartij" bijvoorbeeld.
We zochten dan ook inspiratie bij andere ecosystemen, de Cronos Groep als puur privaat ecosysteem uit de ICT-wereld, en publiek-private tegenhangers als CAPTURE (Centre for Advanced Process Technology for Urban Resource Recovery) in de circulaire economie of Smart Delta Resources in Vlaanderen-Nederland, gericht op het waarborgen van grondstoffen voor de industriële spelers in de Scheldedeltaregio. Hoe coördineren zij een vaak zeer divers netwerk van spelers? Op welke basis worden middelen gealloceerd? Hoe volgen we "succes" of "voortgang" op?
De transities die we doormaken zijn immers zogenoemde wicked problems, vraagstukken waarbij zelfs het beschrijven van het probleem niet evident is. En paradoxaal genoeg: als we het probleem eenduidig zouden kunnen beschrijven, ligt een manier van oplossen vaak binnen handbereik.
De discussies gingen over de consistentie van beleid - denk alleen al maar aan de interactie tussen Europa's Green Deal, de Natuurherstelwet en de stikstofdiscussies in de Lage Landen. Wie kan beleid uitvaardigen en wie kan daar tegen ingaan : de lidstaten, de individuele burgers? Een belangrijk struikelblok blijkt de (schijnbare?) onomkeerbaarheid van wetgeving te zijn: kunnen we ooit nog terugkomen op de beslissing om, bijvoorbeeld, een bepaald deel van Vlaanderen uit te roepen tot natuurpark?
Daarmee is de eerste fase - het verzamelen van zoveel mogelijk zo nauwkeurig mogelijk gedefinieerde obstakels én omwegen op de road map naar een beter marcherend België achter de rug. We danken alvast de tweehonderd specialisten en ervaringsdeskundigen die hun tijd en inzichten met ons wilden delen. We gaan daar de komende weken mee aan de slag om ze in twee scenario's te verwerken: het "drijfzand"scenario dat de uitdagingen op scherp stelt én de kost van het niets doen, en anderzijds de road map waarmee de Brain Trust België vooruit wil helpen. Na de zomer brengen we de Brain Trust deelnemers samen om de prioriteiten vast te leggen en de meer dan honderd hefboompjes die we ondertussen identificeerden tot een werkbaar aantal te herleiden. Derde stap zal dan zijn het samenbrengen van de mensen die het zullen doen - politici en hun raadgevers, de controle-instellingen van ons land, de grote actoren uit het middenveld - en de mensen waarvoor we het uiteindelijk doen - de jongeren in al hun diversiteit. U leest het hier!